Budowa Dworca Głównego w WarszawieWygląd zewnętrzny budynku dworca od strony ulicy. 1938 rok. Fot. NAC/IKC, Józef Fischer, sygn. 1-G-3752-3
Jeszcze przed II wojną światową, w czerwcu 1939 roku na dworcu wybuchł pożar i zniszczył część ukończonej realizacji. Akcja gaszenia pożaru. Fot. NAC/IKC, kod 3/1/0/8/3753/3Jeszcze przed II wojną światową, w czerwcu 1939 oku na dworcu wybuchł pożar i zniszczył część ukończonej realizacji.
Później wybuchła II wojna światowa. Prowizorycznie odbudowany przez niemieckie władze okupacyjne działał do wybuchu powstania warszawskiego. Na zdjęciu okupowana rzez Niemców Warszawa. Warszawa. Gubernator Hans Frank dokonuje przeglądu kompanii honorowej przed dworcem głównym. 5 października 1940 r. Fot. NAC/ Wydawnictwo Prasowe Kraków-Warszawa, Otto Rosner. Sygn. 2-3045
Po Powstaniu Warszawskim Niemcy wysadzili go w powietrze. Z tego, co po nim zostało, do wykorzystania nadawała się tylko część podziemna. W nią ostatecznie wpisano obecny dworzec Warszawa Śródmieście. Na zdjęciu ruiny w 1947 roku. Fot. NAC/ Socjalistyczna Agencja Prasowa, kod 3/3/0/47/1097/4
Ale od początku. W latach 1928-1930 przeprowadzono konkurs na projekt centralnego, reprezentacyjnego dworca w stolicy. Zgłoszono do niego 38 projektów, spośród których wybrano trzy zwycięskie. Tu: Projekt budowy J. Hussa, uwieńczony drugą nagrodą. Eelewacja od ul. Marszałkowskiej. Fot. Tygodnik Illustrowany. 1891, T.4 nr 82, s. 53, Public Domain, http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/docmetadata?id=59443, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=78664820
Projekt budowy W. Kozłowskiego, trzecia nagroda. Elewacja od ul. Marszałkowskiej. Fot. Tygodnik Illustrowany. 1891, T.4 nr 82, s. 53, Public Domain, http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/docmetadata?id=59441 https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=78664817
Do realizacji trafił projekt zespołu prof. Czesława Przybylskiego, który zmarł na wczesnym etapie budowy i do dalszych prac powołano pracownię Aleksandra Kodelskiego. Na zdjęciu makieta bryły dworca wedle jednej ze wstępnych wersji projektu. Fot. Hummel B., Odbudowa i utrzymanie kolei, [in:] S. Faecher, S. Peters (eds.), Dwudziestolecie Komunikacji w Polsce Odrodzonej, Kraków: Ilustrowany Kuryer Codzienny, 1939, s. 153, 161, OCLC 38799535., Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=423
Szkic planowanego wystroju hali odjazdowej Dworca Głównego w Warszawie; w części środkowej przewidziano alegoryczną rzeźbę Polonii stojącą na wysokim postumencie. Fot. Hummel B., Odbudowa i utrzymanie kolei, [in:] S. Faecher, S. Peters (eds.), Dwudziestolecie Komunikacji w Polsce Odrodzonej, Kraków: Ilustrowany Kuryer Codzienny, 1939, s. 160–161, OCLC 38799535., Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=42383184
Budowa Dworca Głównego w Warszawie. Montaż konstrukcji stalowej w naziemnej części. W oddanej do użytku części dworca podziemnego oczekują podróżni. 1938. Fot. NAC/IKC, Józef Fischer, sygn. 1-G-3752-1
Montaż konstrukcji stalowej hali dla odjeżdżających. 1938. Fot. NAC/IKC, Józef Fischer, sygn. 1-G-3752-2
Jedno z pomieszczeń dworca. 1938 rok. Fot. NAC/IKC, Józef Fischer, sygn. 1-G-3752-5
Fragment hali przyjazdów. Na ścianach z piaskowca widać płaskorzeźby wraz z ich rysunkowymi projektami. Widoczne rusztowania. 1938 rok. Fot. NAC/IKC, Józef Fischer, sygn. 1-G-3752-6
Budynek pomyślano jako budowlę reprezentacyjną, wizytówkę Warszawy i Polski. Elewację zaprojektowano w stylu minimalistycznym z elementami art déco, ale wnętrza były bogato zdobione freskami, witrażami, rzeźbami i obrazami. Kierownictwo budowy zorganizowało konkurs na kompozycje rzeźbiarskie do hali odjazdowej. Na zdjęciu projekty konkursowe kompozycji rzeźbiarskich Felicjana Kowarskiego, Józefa Klukowskiego i Jana Sokołowskiego, które otrzymały I nagrodę. Lipiec 1939 rok. Fot. NAC/IKC, sygn. 1-K-6357-4
Jeden z dwóch projektów konkursowych kompozycji rzeźbiarskiej, która miała być umieszczona nad wschodnią markizą dworca, autorstwa artysty rzeźbiarza i malarza Józefa Klukowskiego. Projekty te otrzymały I i II nagrodę. Lipiec 1939 rok. Fot. NAC/IKC, sygn. 1-K-6357-3
Monumentalna hala odjazdów miała kubaturę 33 000 metrów sześciennych, a jej główną ozdobą była rzeźba Polonii ustawiona na wysokim postumencie. Na zdjęciu projekty konkursowe kompozycji rzeźbiarskich. W środku projekt malarza Felicjana Kowarskiego i rzeźbiarza Józefa Proszowskiego, który otrzymał III nagrodę. Lipiec 1939 rok. Fot. NAC/IKC, sygn. 1-K-6357-5
Projekt konkursowy kompozycji rzeźbiarskiej autorstwa artysty malarza Mieczysława Kotarbińskiego, wykonany przez rzemieślników Piotra Hołodnego i Stanisława Stali, który też otrzymał III nagrodę. Lipiec 1939 rok. Fot. NAC/IKC, sygn. 1-K-6357-11
Projekt konkursowy kompozycji rzeźbiarskiej autorstwa artysty rzeźbiarza Kazimierza Pietkiewicza i artysty malarza Jana Zamoyskiego zatytułowany "Polska matka swoim dzieciom", który otrzymał III nagrodę. Lipiec 1939 rok. Fot. NAC/IKC, sygn. 1-K-6357-2
Kompozycja rzeźbiarska autorstwa artysty rzeźbiarza Franciszka Masiaka, artysty malarza Stefana Gałkowskiego i J. Skowieżaka, która otrzymała III nagrodę. Lipiec 1939 rok. Fot. NAC/IKC, sygn. 1-K-6357-14
Powitanie słowackich posłów na Dworcu Głównym w Warszawie. Widoczni m.in. dyrektor Czerno, poseł Karol Sidor, Jurij Slawik, senator Feliks Gwiżdż. NAC/IKC, kod 3/1/0/2/1154
Prezydent RP Ignacy Mościcki, premier Felicjan Sławoj-Składkowski, wojewoda warszawski Władysław Jaroszewicz na peronie Dworca Głównego w Warszawie przed odjazdem do Zakopanego na Mistrzostwa FIS. 1939 rok. Fot. NAC/IKC, kod 3/1/0/5/1446
Wizyta w Polsce ministra handlu zamorskiego Wielkiej Brytanii Roberta Hudsona. Powitanie na Dworcu Głównym. Widoczni od lewej: ambasador Howard Kennard, minister Robert Hudson, minister Antoni Roman. 1939 rok. Fot. NAC/IKC, kod 3/1/0/4/1892
Wizyta delegacji organizacji rumuńskiej Straja Tarii w Warszawie. Minister propagandy Rumunii Teofl Sidorovici (w środku), w towarzystwie m.in. ambasadora Richarda Franassovici, opuszcza Dworzec Główny. W tle widoczne hasło "Uprasza się trzymać bilety w pogotowiu!". 1939 rok. Fot. NAC/IKC, kod 3/1/0/7/2932
Funkcjonariuszki Policji Kobiecej eskortują młodocianego do izby zatrzymań, w tle fasada tzw. Dworca Głównego Tymczasowego przy ulicy Chmielnej[1], spełniającego funkcje dworca na czas budowy Dworca Głównego w Warszawie.. Zdjęcie z sierpnia 1939. Fot. NAC/ Ilustrowany Kuryer Codzienny, sygn. 1-B-102-3
Widok ogólny budowy Dworca Głównego w Warszawie od strony Alej Jerozolimskich w końcu 1938. Fot. NAC/IKC, Fischer Józef, sygn. 1-G-3752-4
W czerwcu 1939 w wyniku zaprószenia ognia przez ekipy budowlane nieukończony jeszcze dworzec został poważnie uszkodzony, a jego część spłonęła. Fot. NAC/IKC, kod 3/1/0/8/3753/1
Płonący budynek dworca, widok od strony ul. Marszałkowskiej. Fot. NAC/IKC, kod 3/1/0/8/3753/2
Akcja gaszenia pożaru. Fot. NAC/IKC, kod 3/1/0/8/3753/4
Dogaszanie zgliszcz. Fot. NAC/IKC, kod 3/1/0/8/3753/5
Strażacy wynoszą rannego kolegę. Fot. NAC/IKC, kod 3/1/0/8/3753/6
Porządkowanie pogorzeliska. Fot. NAC/IKC, kod 3/1/0/8/3753/7
Porządkowanie pogorzeliska. Fot. NAC/IKC, kod 3/1/0/8/3753/8
Strażacy wynoszą rannego kolegę. Fot. NAC/IKC, kod 3/1/0/8/3753/9
Widok ogólny dworca po pożarze. Fot. NAC/IKC, kod 3/1/0/8/3753/11
Widok na środkową najbardziej zniszczoną przez pożar część dworca. Fot. NAC/IKC, kod 3/1/0/8/3753/12
Usuwanie rumowiska po pożarze. Fot. NAC/IKC, kod 3/1/0/8/3753/14
Premier Felicjan Sławoj Składkowski odwiedza w szpitalu Dzieciątka Jezus w Warszawie rannych strażaków, którzy wyróżnili się podczas gaszenia pożaru Dworca Głównego. Fot. NAC/IKC, kod 3/1/0/8/3753/16
Uroczystość na pl. Marszałka Piłsudskiego - premier Felicjan Sławoj Składkowski dekoruje Krzyżami Zasługi oficerów i szeregowych straży pożarnej, którzy wyróżnili się podczas gaszenia pożaru Dworca Głównego. Fot. NAC/IKC, kod 3/1/0/8/3753/17
Później wybuchła II wojna światowa. Budynek doznał kolejnych zniszczeń w czasie lotniczego bombardowania Warszawy przez Luftwaffe.Na zdjęciu widok zniszczonej części nowego dworca w listopadzie 1939. Zdjęcie z Niemieckiego Archiwum Federalnego. Fot. Bundesarchiv, Bild 146-2005-0016 / Lohmeyer / CC-BY-SA 3.0, CC BY-SA 3.0 de, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5419766
Podczas wojny kontynuowano projektowanie i budowę dworca centralnego. Na zdjęciu budynek w 1940 roku. Fot. z D. Walczak, D. Nalazek, B. Maciejewski „Tramwajem przez piekło”, Wydawnictwo Eurosprinter, Warszawa 2013, p, 11, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=47900363
W budowie uczestniczyli polscy architekci z przedwojennej pracowni dworca, w tym Romanowicz i Szymaniak, ale pod okupacyjnym zarządem niemieckim ich sytuacja i warunki pracy były dużo gorsze. Fot. NAC/Wydawnictwo Prasowe Kraków-Warszawa. Sygn. 2-7497
Jednak ostatecznie po wielkim dworcu II RP zostały tylko wspomnienia. Po Powstaniu Warszawskim Niemcy wysadzili go w powietrze. Na zdjęciu ruiny Dworca Głównego ww styczniu 1945. Fot. Wojskowa Agencja Fotograficzna, opublikowane w Krzyżakowa K. „Wiele w historii prawie jednego dworca” w „Stolicy”, Leszek Wysznacki (ed.), 7 (1315), rok XVIII, Warzawa: RSW Prasa-Książka-Ruch, 18 lutego 1973, pp. 2–5, 14., Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=42387474
Na zdjęciu ruiny dworca w 1947 roku. Fot. NAC/ Socjalistyczna Agencja Prasowa, kod 3/3/0/47/1097/6
Z tego, co po dworcu zostało, do wykorzystania nadawała się tylko część podziemna. W nią ostatecznie wpisano obecny dworzec Warszawa Śródmieście. Na zdjęciu ruiny dworca w 1947 roku. Fot. NAC/ Socjalistyczna Agencja Prasowa, kod 3/3/0/47/1097/7
Pozostałości dworca rozebrano. Ruiny dworca w 1947 roku. Fot. NAC/ Socjalistyczna Agencja Prasowa, kod 3/3/0/47/1097/8
Ruiny dworca w 1947 roku. Fot. NAC/ Socjalistyczna Agencja Prasowa, kod 3/3/0/47/1097/10
Samochód Polskiej Kroniki Filmowej na tle ruin dworca. Fot. NAC/ Socjalistyczna Agencja Prasowa, kod 3/3/0/47/1097/18
Fragment ruin dworca. Na pierwszym planie widoczna tablica z napisem: "Roboty wykonuje S.P.B." 1947 Fot. NAC/ Socjalistyczna Agencja Prasowa, kod 3/3/0/47/1097/20
Tablica informacyjna o strefie zagrożenia. 1947. Fot. NAC/ Socjalistyczna Agencja Prasowa, kod 3/3/0/47/1097/20
Sanacyjny „Centralny”, czyli przedwojenny Dworzec Główny w Warszawie z podziemnymi peronami
