Ich wspomnienia, a także m.in. aktora Jana Kobuszewskiego i sowietologa Richarda Pipesa można przeczytać w książce „Przed wojną i Pałacem”. W końcu miejsce kiedyś szczelnie zabudowane wysokimi kamienicami, dziś zajmuje Pałac Kultury i Nauki.

Aby przypomnieć nieznane dzieje śródmiejskiego kwartału, autorka książki Magdalena Stopa poszukiwała dawnych mieszkańców tego miejsca lub ich dzieci i wnuków. – Co tutaj było wiedzą ci, którzy mieszkali tu przed wojną lub ci, którzy pamiętają przedwojenną Warszawę, czyli najstarsze pokolenie – mówiła w rozmowie z portalem.

Udało jej się odnaleźć kilkanaście osób, a wśród nich aktora Jana Kobuszewskiego, który urodził się i mieszkał przy ulicy Śliskiej 12.

– Spędził tutaj dzieciństwo i sporo opowiadał mi o sklepach, w których robiono normalne zakupy. Można było zamówić nie tylko mleko, które stało pod drzwiami, ale także świeże bułeczki – przytaczała relację aktora.

Kobuszewski pochwalił się też, że jako mały chłopiec wiedział, nie wyglądając przez okno, że spadł śnieg. – Rozpoznawał to po tym, że słyszał dzwonki sań. Dorożkarze zmieniali dorożki na sanie i po dźwięku był w stanie rozpoznać, że zmieniła się pogoda – dodała autorka.

Antykwariaty, sklep z kapeluszami, Wedel

Zupełny przypadek sprawił, że autorka trafiła na słynnego na cały świat sowietologa Richarda Pipesa. Do 1939 roku mieszkał on na ulicy Chmielnej. – On z kolei mówił dużo o antykwariatach i księgarniach, które były przy Świętokrzyskiej – przyznała Magdalena Stopa.

Dodała, że bohaterowie jej książki głównie opowiadali jej o detalach życia codziennego, o sklepach, które były w pobliżu i pewnym stylu życia, który wówczas dominował w Warszawie. Tak było w przypadku pana Emila Mieszkowskiego, potomka właścicieli sklepu z kapeluszami, który mieścił się przy Marszałkowskiej 109. – To było dość charakterystyczne miejsce, bo na górze był neon, który przedstawiał zebrę. Zapalał się i od góry leciały światełka do sklepu Wedla, co było widoczne z daleka – wspominał Mieszkowski.



Gęsta zabudowa, ruchliwe ulice

Jak wyglądał ten rejon Warszawy pamięta też Teresa Michałowska-Mejlert, która przez dwa lata mieszkała w kamienicy przy Siennej. – Gęsta zabudowa, na ogół 4-5-piętrowe domy, podwórza studnie. Ja mieszkałam na pierwszym piętrze – przyznała. Wtórował jej Mieszkowski, który podkreślał, że „dom stał przy domu, a do tego wszystkiego wąskie ulice”.

Było to ścisłe centrum stolicy, a więc i duży ruch uliczny. – Złotą jeździł tramwaj, który z Marszałkowskiej z piskiem skręcał w Złotą. Chmielną z kolei jeździł autobus, taki mops ze śmiesznym przodem i galeryjką z tyłu, otwartą – przyznał pan Emil.

Biedne, ale kupieckie centrum

Ogólnie był to biedny rejon miasta. Tu jednak swoje sklepy ulokowali kupcy, były też siedziby ważnych firm. – W naszym domu był Wedel, Perfection, Chojnacki, Bieńkowski i nasza firma, a więc zamożne firmy – wymieniał Mieszkowski. Podobnie było na Siennej. – Był mięsny, spożywczy, a w nich normalne zaopatrzenie. Były też takie okazje, że w mięsnym sklepie kupiłam kapcie zimowe – przyznała ze śmiechem Michałowska-Mejlert.

Piękne, duże mieszkania

Oboje doskonale pamiętają swoje mieszkania, które były wyjątkowo przestronne na tle innych lokali. – Nasze mieszkanie było piękne, 6-pokojowe z centralnym ogrzewaniem. Wiele budynków nie miało kanalizacji czy instalacji wodociągowej – podkreślił Mieszkowski. – To było bardzo dobre mieszkanie, 5-pokojowe z łazienką. Był piec, w którym się podgrzewało wodę, a także schody kuchenne i frontowe – dodała pani Teresa.

Autorce udało się też odnaleźć m.in. rodzinę Jana Bergtolda, który miał przy Marszałkowskiej dużą cukiernię i kawiarnię. Rozmawiała także z Michałem Foggiem, którego pradziadek Mieczysław Fogg założył pierwszą po wojnie kawiarnię w Warszawie. – To była szczególna data: 4 marca 1945 roku. Nie było wówczas w stolicy ani prądu, ani wody ani gazu, ale działała pierwsza kawiarnia, właśnie tutaj na Placu Defilad – podkreśliła Magdalena Stopa.

Sfotografowani po latach

Wszyscy bohaterowie książki zostali sportretowani przez fotografa Jana Brykczyńskiego w miejscach swego dawnego zamieszkania, czyli obecnie na placu Defilad lub we wnętrzach Pałacu Kultury i Nauki. Książkę ilustrują też nieznane szerzej fotografie z archiwów publicznych oraz zdjęcia ze zbiorów rodzinnych dawnych mieszkańców.

– Adam Cissowski