Felietony

Zastępca „Łupaszki”, którego uwolniła UB. Cudem uniknął kary śmierci i „opłacił się ojczyźnie”

piątek,

„Napisał pełną, całkowitą historię Polski, opowiadającą i o bitwach, i o sposobie budowania, pożywieniu wszystkich warstw ludności, czy wpływie sytuacji gospodarczej kraju na szybkość posuwania się wojsk w sytuacjach konfliktowych”. Andrzej Dobosz w 20. odcinku programu „Spis treści” opowiada o twórczości i życiu Pawła Jasienicy.

Opisał zło Chin Ludowych, ale poniósł konsekwencje za „Dziady”. Donosiła na niego żona

Pani, która została jego żoną, była konfidentką SB i składała codzienne raporty o nastroju męża, z kim rozmawia. Potem była niepocieszoną wdową na pogrzebie w 1970 roku…

zobacz więcej
Po raz pierwszy spotkałem go w Klubie Krzywego Koła, który zaczął działalność w 1955 roku i ja byłem tam od początku. Pan Paweł zaczął tam przychodzić koło 1956 roku i w końcu, przed likwidacją, był prezesem klubu. Zabierał tam zwykle głos, bardzo powściągliwie, na wszelkie możliwe tematyt, dotyczące zarówno historii, jak i sytuacji przedwojennej Polski.

Paweł Jasienica wydał dwadzieściakilka książek. Najciekawszą rzeczą jest pełna, całkowita historia Polski. Poczynając od „Myśli o dawnej Polsce”, potem przez kilka wielkich tomów „Polska Piastów”, „Polska Jagiellonów” i trzy tomy „Rzeczpospolitej Obojga Narodów”. To dwa tysiące stron, z którymi obcuję od lat, wracając od końca do początku.

Jest to historia całkowita. Oczywiście jest porządek chronologiczny, według władców i stuleci. Ale jest to historia opowiadająca i o bitwach, i o sposobie budowania, o materiałach budowlanych, o pożywieniu ludności i wszystkich warstw tej ludności, o wpływie sytuacji gospodarczej kraju na szybkość posuwania się wojsk w sytuacjach konfliktowych.

Oparta jest na znajomości wszystkich niemal prac dawnych historyków, ogromnej ilości pamiętników oraz jakby osobistym zwiedzaniu zarówno wykopalisk prasłowiańskich, jak i wszelkich możliwych prowincji polskich, z oglądaniem powierzchni topograficznej, zmieniających się zakoli rzek.

Jasienica został bardzo wcześnie doceniony. Jego książki miały wiele wydań.

Miał zresztą skomplikowaną biografię. Urodzony w 1909 roku przed wiojną zdążył skończyć studia historyczne w Wilnie i być nauczycielem gimnazjalnym, ogosić ze dwa artykuły w historycznych pisamch fachowych.

W czasie wojny był oczywiście w konspiracji AK-owskiej, w której pozostał po wojnie, równocześnie drukując teksty historyczne w krakowskim „Tygodniku Powszechnym” kardynała Sapiehy. Został aresztowany, odkryto jego udział w konspiracji powojennej. Groziła mu właściwie kara śmierci. Wyciągnął go stamtąd Bolesław Piasecki.
„Spis treści”, odcinek 20. Andrzej Dobosz o historii Polski opisanej przez Pawła Jasienicę
Leon Lech Beynar miał pseudonim konspiracyjny Nowina i twórczy Paweł Jasienica. Potomek powstańców styczniowych i listopadowych, w czasie II wojny był m.in. w sztabie Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej i uczestniczył w walkach o Wilno (operacja „Ostra Brama”). Jego oddział stoczył bitwę z Armią Czerwoną i został rozbity, a on trafił do niewoli. Przewieziono go do Białegostoku, gdzie przesłuchiwało go NKWD. Został wcielony do jednostki Ludowego Wojska Polskiego w Dojlidach, z której zdezerterował. Od jesieni 1944 służył w 5. Wileńskiej Brygadzie AK i był adiutantem, a nawet zastępcą dowódcy brygady Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”. Ranny w sierpniu 1945 r. w walce z pododdziałem 1 Brygady Pancernej pod Zalesiem, opuścił 5 Brygadę i schronił się na plebanii we wsi Jasienica. Dzięki temu uniknął losu większości oficerów Łupaszki”, zabitych w walce lub skazanych na karę śmierci. Proboszcz, Stanisław Falkowski (w 1977 uhonorowany tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata za udzielenie pomocy Józefowi Fajwiszysowi) ukrywał niezłomnego na swojej plebanii aż do wygojenia się ran.

Opisał zło Chin Ludowych, ale poniósł konsekwencje za „Dziady”. Donosiła na niego żona

Pani, która została jego żoną, była konfidentką SB i składała codzienne raporty o nastroju męża, z kim rozmawia. Potem była niepocieszoną wdową na pogrzebie w 1970 roku…

zobacz więcej
Po wojnie Beynar przedostał się do Krakowa i w publikacjach przyjął pseudonim Paweł Jasienica, by nie narażać żony, która wówczas pozostawała w Wilnie, czyli na terenie Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Formalnie miała tam status wdowy. W lipcu 1948 roku, podczas akcji mającej zlikwidować grupę wileńską, został aresztowany przez komunistyczny Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Wolność odzyskał dzięki poręczeniu Bolesława Piaseckiego ( kierował tzw. społecznie postępowym ruchem katolików świeckich, popierającym władze komunistyczne, i w 1947 stworzył Stowarzyszenie „Pax”), że pisarz nie należy do konspiracji. Uwalniała go znana dyrektor departamentu politycznego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego Julia Brystygierowa, która miała powiedzieć: „Wyjdzie pan na wolność, zobaczymy, czy się to ojczyźnie opłaci”.

19 marca 1968 roku I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka na wiecu w Sali Kongresowej wymienił Leona Lecha Beynara, ps. Paweł Jasienica, wskazując winnych wydarzeń marcowych. Przedstawił go jako jednego z głównych oskarżonych, bowiem – relacjonował towarzysz Wiesław – był prawą ręką „Łupaszki” w „bandzie”, która podpalała po wojnie wsie. Publikacje pisarza objęto całkowitym zakazem druku.

Pod koniec życia Jasienica tworzył „Pamiętnik”, którego nie ukończył. Napisał w nim: „Nie wiem, nikt nie może mi zaręczyć, jaki będzie los tych pokrytych pismem kartek, czemu i komu one posłużą. Mój dom wcale nie jest moją twierdzą. Nie jestem panem szuflady własnego biurka”. Ale raczej nie zdawał sobie sprawy, jak prawdziwe jest to stwierdzenie.

Po niespodziewanej śmierci jego żony w 1965 roju, w otoczeniu Jasienicy pojawiła się bowiem agentka Służby Bezpieczeństwa Nena Zofia Darowska, primo voto O’Bretenny – po mężu Irlandczyku, poznanym w obozie w Niemczech. Zdobyła sympatię pisarza-historyka i zawarła z inwigilowanym związek małżeński. Donosiła na niego aż do jego śmierci – zmarł na raka płuc 19 sierpnia 1970 roku, mając 61 lat, osiem miesięcy po ślubie. Zofia w 1997 r.
Lech Leon Beynar po aresztowaniu przez UB w 1948 roku. Fot. Wikimedia/zdjęcie wykonane przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego w 1948 roku, obecnie w archiwach IPN
Jego córka Ewa Beynar-Czeczott – po ujawnieniu w archiwach Instytutu Pamięci Narodowej w 2002 rok, że druga żona Jasienicy pisała na niego raporty dla SB – sądownie odebrała prawa autorskie do jego dzieł synowi agentki z pierwszego małżeństwa, które odziedziczył po matce.

(za Wikiepedią oraz artykułami Krzysztofa Masłonia „Jak Paweł Jasienica opłacił się ojczyźnie” i Grzegorza Wąsowskiego „Paweł Jasienica w szeregach 5 Brygady Wileńskiej AK”)

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy



– Andrzej Dobosz,
filozof i polonista, autor felietonów – w tym zbiorów „Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia” (1993), „Generał w bibliotece” (2001), „Ogrody i śmietniki” (2008), „Z różnych półek”(2014) – oraz opowiadania „O kapeluszu” (1999). Doktoryzował się u Leszka Kołakowskiego, przyjaźnił się z Janem Józefem Lipskim, chadzał na spotkania w kawiarni PIW-u przy „opozycyjnym” stoliku Antoniego Słonimskiego. Był inwigilowany przez SB, w 2005 r. otrzymał od IPN status osoby represjonowanej. W 1974 r. wyemigrował do Francji, prowadził w Paryżu polską księgarnię. Zagrał epizody w wielu filmach: „Rejsie” (Marek Piwowski, 1970), „Trzecia część nocy” (Andrzej Żuławski, 1971), „Trzeba zabić tę miłość” (Janusz Morgenstern, 1972), „Stawiam na Tolka Banana” (Stanisław Jędryka według powieści Adama Bahdaja, 1973) oraz „Ryś” (Stanisław Tym, 2007; Dobosz nawiązywał do swej roli filozofa z „Rejsu”).


TVP1 emituje cykl rozmów z Andrzejem Doboszem „Spis treści” w każdą sobotę i niedzielę. Programy te co piątek można przedpremierowo obejrzeć w Tygodniku TVP.
Zobacz też pozostałe odcinki programu „Spis treści”. Numery 1-20:
teraz odtwarzane
„Spis treści”, odcinek 20. Andrzej Dobosz o historii Polski opisanej przez Pawła Jasienicę
„Spis treści”, odcinek 19. Andrzej Dobosz o „Inny świat” Gustawa Herlinga Grudzińskiego
„Spis treści”, odcinek 18. Andrzej Dobosz o „Pamiętniku z powstania warszawskiego” Mirona Białoszewskiego
„Spis treści”, odcinek 17. Andrzej Dobosz o opowiadaniach Tadeusza Borowskiego
„Spis treści”, odcinek 16. Andrzej Dobosz o twórczości Adolfa Rudnickiego
„Spis treści”, odcinek 15. Andrzej Dobosz o książce „Niezatapialni i Łódź podwodna” Marcina Ludwickiego
„Spis treści”, odcinek 14. Andrzej Dobosz o książkach: „Bilet do nowoczesności” i „Opowieści Złotego Kota”
„Spis treści”, odcinek 13. Andrzej Dobosz o wspomnieniach córki rtm. Pileckiego oraz szkicach o wojnie polsko-bolszewickiej
„Spis treści”, odcinek 12. Andrzej Dobosz o „25 polskich wynalazców i odkrywców, którzy zmienili świat” i „Listopadowe dni 1918”
„Spis treści”, odcinek 11. Andrzej Dobosz o książkach „Szkoła Główna – kręgi wpływów” oraz „Metamorfozy Pałacu Staszica”
„Spis treści”, odcinek 10. Andrzej Dobosz o trzech publikacjach Andrzeja Biernackiego
„Spis treści”, odcinek 9. Andrzej Dobosz o „Ćwiczeniach pamięci” Erwina Axera
„Spis treści”, odcinek 8. Andrzej Dobosz: „Obrazy Włoch” Pawła Muratowa i „Przypomniane. Prof. Jadwiga Czachowska w IBL PAN”
„Spis treści”, odcinek 7. Andrzej Dobosz o „Syberii” Janet M. Hartley i „Pamiętnikach” Zygmunta Szczęsnego-Felińskiego
„Spis treści”, odcinek 6. Andrzej Dobosz o książkach Normana Daviesa oraz Anny i Władysława Tatarkiewiczów
„Spis treści”, odcinek 5. Andrzej Dobosz o Bohdanie Korzeniewskim
„Spis treści”, odcinek 4. Andrzej Dobosz o dwóch miastach: Budapeszt i Petersburg
„Spis treści”, odcinek 3. Andrzej Dobosz o „Kamienicach czynszowych Warszawy 1864 – 1914” i „Chamowie”
„Spis treści”, odcinek 2. Andrzej Dobosz o „Złym” Leopolda Tyrmanda i Tajemnicach Nalewek” Henryka Nagiela
„Spis treści”, odcinek 1. Andrzej Dobosz o „Raptularzu” Zbigniewa Raszewskiego
„Spisy treści” od odcinka 21. do 40.:
teraz odtwarzane
„Spis treści”, odcinek 40. Andrzej Dobosz o „Wspólnym pokoju” Zbigniewa Uniłowskiego
„Spis treści”, odcinek 39. Andrzej Dobosz o „Urywkach wspomnień” Stanisława Pigonia
„Spis treści”, odcinek 38. Andrzej Dobosz o „Na wysokiej połoninie” Stanisława Vincenza
„Spis treści”, odcinek 37. Andrzej Dobosz o powieści „Niebo w płomieniach” Jana Parandowskiego
„Spis treści”, odcinek 36. Andrzej Dobosz o Janie Parandowskim i jego książce „Bolszewizm i bolszewicy”
„Spis treści”, odcinek 35. Andrzej Dobosz o Stefanie Wiecheckim – Wiechu, cz. 2
„Spis treści”, odcinek 34. Andrzej Dobosz o Stefanie Wiecheckim – Wiechu
„Spis treści”, odcinek 33. Andrzej Dobosz o poezji Jarosława Iwaszkiewicza
„Spis treści”, odcinek 32. Andrzej Dobosz o opowiadaniach Jarosława Iwaszkiewicza
„Spis treści”, odcinek 31. Andrzej Dobosz o twórczości Tadeusza Różewicza
„Spis treści”, odcinek 30. Andrzej Dobosz o Stanisławie Pigoniu. „Z Komborni w świat”
„Spis treści”, odcinek 29. Andrzej Dobosz o opowiadaniach Eugeniusza Małaczewskiego
„Spis treści”, odcinek 28. Andrzej Dobosz o „Drodze donikąd” Józefa Mackiewicza
„Spis treści”, odcinek 27. Andrzej Dobosz o Wacławie Borowym i krytyce „Nocy listopadowej” Wyspiańskiego
„Spis treści”, odcinek 26. Andrzej Dobosz o „Europie w rodzinie” Marii Czapskiej
„Spis treści”, odcinek 25. Andrzej Dobosz o „Labiryncie nad morzem” Zbigniewa Herberta
„Spis treści”, odcinek 24. Andrzej Dobosz o „Nadberezyńcach” Floriana Czarnyszewicza
„Spis treści”, odcinek 23. Andrzej Dobosz o „Wspomnieniach wojennych” Karoliny Lanckorońskiej
„Spis treści”, odcinek 22. Andrzej Dobosz o „Szkicach piórkiem” Andrzeja Bobkowskiego
„Spis treści”, odcinek 21. Andrzej Dobosz o „Kraju nad Jangcy” i żonie-agentce Pawła Jasienicy
„Spisy treści” od odcinka 41.:
teraz odtwarzane
„Spis treści”, odc. 57. Andrzej Dobosz o Adamie Mauersbergerze
„Spis treści”, odc. 56. Andrzej Dobosz o „Opowieściach biograficznych” Wacława Berenta
„Spis treści”, odc. 55. Andrzej Dobosz o „Nurcie” Wacława Berenta
„Spis treści”, odc. 54. Andrzej Dobosz o „W krainie niedźwiedzi” Ferdynanda Ossendowskiego
„Spis treści”, odc. 53. Andrzej Dobosz o wspomnieniach Ferdynanda Ossendowskiego „Od szczytu do otchłani”
„Spis treści”, odc. 52. Andrzej Dobosz o „Przygodach Pędrka Wyrzutka” Stefana Themersona
„Spis treści”, odc. 51. Andrzej Dobosz o twórczości Leopolda Staffa
„Spis treści”, odc. 50. Andrzej Dobosz o twórczości Ferdynanda Goetla
„Spis treści”, odc. 49. Andrzej Dobosz o wspomnieniach Ferdynanda Goetla „Patrząc wstecz”
„Spis treści”, odc. 48. Andrzej Dobosz o „Prokurator Alicji Horn” Tadeusza Dołęgi-Mostowicza
„Spis treści”, odc. 47. Andrzej Dobosz o „Pamiętniku pani Hanki” Tadeusza Dołęgi-Mostowicza
„Spis treści”, odc. 46. Andrzej Dobosz o „Przedwiośniu” Stefana Żeromskiego
„Spis treści”, odc. 45. Andrzej Dobosz o „Syzyfowych pracach” Stefana Żeromskiego
„Spis treści”, odc. 44. Andrzej Dobosz o „W oficynie Elerta” Władysława Zambrzyckiego
„Spis treści”, odc. 43. Andrzej Dobosz o „Kaskadzie Franchimont” Władysława Zambrzyckiego
„Spis treści”, odcinek 42. Andrzej Dobosz o „Wspomnieniach” Moniki Żeromskiej
„Spis treści”, odcinek 41. Andrzej Dobosz o „Dwadzieścia lat życia” Zbigniewa Uniłowskiego
Zobacz więcej
Felietony wydanie 29.12.2023 – 5.01.2024
Pożegnanie z Tygodnikiem TVP
Władze Telewizji Polskiej zadecydowały o likwidacji naszego portalu.
Felietony wydanie 29.12.2023 – 5.01.2024
Sprzeczne z Duchem i prawem
Co oznacza możliwość błogosławienia par osób tej samej płci? Kto się cieszy, a kto nie akceptuje?
Felietony wydanie 29.12.2023 – 5.01.2024
Autoportret
Andrzej Krauze dla Tygodnika TVP.
Felietony wydanie 29.12.2023 – 5.01.2024
Totemy Mashy Gessen w wojnie kulturowej
Sama o sobie mówi: „queerowa, transpłciowa, żydowska osoba”.
Felietony wydanie 22.12.2023 – 29.12.2023
Książki od Tygodnika TVP! Konkurs świąteczny
Co Was interesuje, o czych chcielibyście się dowiedzieć więcej?