Wiosną 2004 pod koniec drugiej intifady wziąłem udział w zbiorowej pielgrzymce do Auschwitz, w której uczestniczyły dwie grupy: arabscy Izraelczycy – palestyńscy obywatele Izraela – i żydowscy Izraelczycy. Inicjatywę podjęła strona arabska: melchicki ksiądz z Nazaretu Abuna Emile Shoufani wraz z grupą czołowych postaci ze środowiska muzułmanów i chrześcijan ze wspólnoty izraelskich Palestyńczyków, którzy szukali drogi do przełamania narastającej obcości pomiędzy Arabami a Żydami w Izraelu.

Byłem sceptyczny. Jako Izraelczyk odniosłem rany na Bliskim Wschodzie, a nie w Europie. W wybuchających autobusach, na izraelskich ulicach, a nie w Auschwitz. Jednak skoro Palestyńczycy chcieli podjąć emocjonalne ryzyko otwarcia się na żydowską traumę, poczułem się zobowiązany, by do nich dołączyć.

W drogę wyruszyło razem prawie trzystu Arabów i Żydów. Czy nie była to najbardziej osobliwa w dziejach pielgrzymka do Auschwitz? Po drodze w autobusie wiozącym nas na miejsce pewna arabska kobieta wzięła do ręki mikrofon i powiedziała: „Zdecydowałam się pojechać, ponieważ lękam się gniewu, który mnie wypacza.” Być może dlatego ja też pojechałem: nie po to, by ocalić Bliski Wschód, lecz siebie.

Napięcia były nieuniknione: Palestyńczycy obawiali się, że Holokaust przytłoczy ich tragedię, Żydzi odczuwali niepokój o porównanie Nakby (pojęcie przypominające o 700 tys. Palestyńczyków, którzy w czasie I wojny izraelsko-arabskiej z1948 r. zostali wygnani ze swoich domów- przyp. red.) do Auschwitz, o dopuszczenie Palestyńczyków do naszej najgłębszej traumy. Jedna z arabskich uczestniczek wyznała, że ktoś z jej przyjaciół ją ostrzegał: „Jadąc do Auschwitz, stracisz status ofiary”. Zaś żydowski uczestnik został ostrzeżony przez swego kolegę: „Jadąc z Arabami do Auschwitz, oddajesz naszą historię.”

Ale kiedy stanęliśmy przed krematoriami, objęliśmy się i razem płakaliśmy. Ali, szef Arabskich Skautów, wziął mnie pod ramię: „Czy kiedy tu przyjeżdżasz, łatwiej wtedy czy trudniej ci zmagać się z przeszłością?”, spytał z troską.

Starsi ocaleni i młodzi Arabowie szli ramię w ramię. Pielgrzymowaliśmy do źródła unicestwienia człowieka, zarazem wskrzeszaliśmy nadzieję, że wciąż jest możliwa solidarna wspólnota ludzkości w miejscu aż tak pozbawionym nadziei.

Abuna Shoufani miał wizję: sama irracjonalność naszej podróży i powstrzymanie się od w pełni uzasadnionych wzajemnych podejrzeń to stworzenie przestrzeni dla działania Boga, a w taki przecież sposób zdarzają się cuda. Zwracaliśmy się do niego „Abuna”, ojcze – zarówno muzułmanie jak i Żydzi. W czasie tej podróży był naszym duchowym ojcem. Chrześcijanin z sercem otwartym dla obu stron, któremu udało się zabrać razem muzułmanów i Żydów do Auschwitz.

Skutkiem wspólnie podjętego ryzyka było wzajemne poznanie naszej wrażliwości. Żydzi przyznali, że Auschwitz nie jest tylko ich raną, lecz raną wszystkich, zaś nasi arabscy towarzysze odkryli w sobie żydowską wściekłość. Gdzie był wtedy świat?, żądali odpowiedzi.

Rozmawialiśmy po hebrajsku; w końcu wszyscy, choć to niełatwe, byliśmy Izraelczykami. Starsza Arabka zwracając się do Żydów z naszej grupy, powiedziała: „Od chwili, gdy was po raz pierwszy spotkałam, pokochałam was; ale wy nie sprawialiście wrażenia, że chcecie, abym was kochała.” Była to bolesna chwila prawdy: w ten sposób inni odbierają samoizolację Żydów.

Jedną z ukrytych intencji Abuny było wyzwanie rzucone „kłamstwu oświęcimskiemu” szeroko rozpowszechnionemu w społeczeństwie palestyńskim i świecie muzułmańskim.

Kłamstwo oświęcimskie uważam za dwuznaczne potwierdzenie wyjątkowości Holokaustu, w tym sensie, że jest dosłownie czymś niewiarygodnym. Na Zachodzie kłamstwo oświęcimskie jest domeną wariatów; w świecie islamu – od Egiptu po Iran – często bywa rozpowszechniane za pośrednictwem państwowej telewizji. W części świata muzułmańskiego stosunek do Holokaustu można by, tylko na poły ironicznie, tak podsumować: to się nigdy nie wydarzyło, cieszy nas, że się to wydarzyło, powtórzymy to.

Nawet w naszej grupie łatwo było się przekonać, jak głęboko wżarła się ta trucizna. Podczas jednej z wieczornych sesji dyskusyjnych arabski uczestnik powiedział: „Zawsze przypuszczałem, że w kwestii Holokaustu Żydzi przesadzają. Uważałem, że to była tragedia, ale w czasie wojny zawsze giną niewinni ludzie. Ale teraz…”


Nasi palestyńscy towarzysze w pielgrzymce do Auschwitz powtarzali nam: nie prowadzimy wojny z istnieniem Żydów. Nie będziemy, nawet pośrednio, stać po stronie tych, którzy chcą was wymazać z historii. Jesteśmy gotowi posłuchać waszej narracji, żyć razem jak sąsiedzi. Ale wy także musicie dostrzec nas; musicie wysłuchać naszej historii i naszego bólu. Bez uciekania się do niemądrych i niepotrzebnych porównań historycznych. Każda strona ma swoje rany.

Abuna usiłował nam pomóc, abyśmy w naszych twarzach dostrzegli cierpienie rodzaju ludzkiego. Pokazał nam, jak mamy się nawzajem uwolnić.

Ostatecznie – czy to miało znaczenie, że Arabowie i Żydzi razem pojechali do Auschwitz? Kto o tym pamięta oprócz uczestników tej pielgrzymki? Abuna nauczył mnie wiary, że jakakolwiek duchowa inicjatywa podjęta w czystej intencji może nieść niezamierzone konsekwencje. Muzułmanie i Żydzi – w środku intifady – naprawdę dokonali tego razem. Ów gest niesamowitej dobrej woli, jawne zaprzeczenie politycznego zdrowego rozsądku stało się częścią historii Arabów i Żydów na tej ziemi. I pisząc teraz te słowa, sąsiedzie, przekazuję Ci to wspomnienie możliwego.

–Yossi Klein Halevi