21 lutego 2014 roku Wiktor Janukowycz podpisał porozumienie z opozycją, które przewidywało m.in. wcześniejsze wybory prezydenckie, powstanie rządu jedności narodowej i powrót do konstytucji z 2004 roku. Choć faktycznie była to kapitulacja władz, Janukowycz miał nadzieję, że zdoła utrzymać władzę jeszcze przez jakiś czas.

Ale podczas gdy prezydent patrzył w oczy swoim politycznym oponentom i z ciężkim sercem składał podpis na dokumentach, jego otoczenie już pakowało manatki. On sam zresztą zrobił ostatecznie to samo: jeszcze tego samego wieczoru opuścił swoją rezydencję na pokładzie helikoptera i uciekł z Kijowa.

Rosja od początku lansowała tezę, że został do tego zmuszony poprzez „faszystów”. Ale niemal rok po tamtych wydarzeniach wciąż pojawiają się pytania, dlaczego upadek Janukowycza nastąpił tak szybko i tak gwałtownie. Według „New York Timesa”, którego dziennikarze rozmawiali z ludźmi z najbliższego otoczenia b. prezydenta, Janukowycz został w rzeczywistości opuszczony przez swoich popleczników, a jego błyskawicznym upadkiem zdziwieni byli wszyscy.

„Baliśmy się, że po prostu zawiśniemy”

Jak pisze gazeta, wydarzenia 20 lutego – który znany jest także jako „czarny czwartek”, gdy na Majdanie zginęło ponad sto osób – spowodowały w otoczeniu Janukowycza szok i panikę. Janukowycz nie nadążał odbierać telefonów od oficerów służb bezpieczeństwa, którzy za wszelką cenę chcieli opuścić Kijów. – Wszyscy dzwonili z tym samym przekazem: pomocy! – zdradza Siergiej Paszyński, jeden z polityków opozycji. Według niego, służby obawiały się śledztwa ws. wydarzeń na Majdanie. Powody do strachu mieli zwłaszcza berkutowcy: bali się, że Janukowycz zostawi ich na pastwę losu – zwłaszcza niższych rangą oficerów, którzy tłumili protesty na kijowskich ulicach.

---

Majdan znów pełny, Janukowycz zdrowieje

---

– Nikt nie odbierał telefonów. Minister zniknął. Baliśmy się, że po prostu zawiśniemy na drzewach – opowiada jeden z dowódców Berkutu, który prosił o niepodawanie nazwiska. Przedstawił się jako Władimir. Jak mówi, w piątek 21 lutego przez cały ranek usiłował dodzwonić się do ministerstwa spraw wewnętrznych, by powiedziano mu, co ma robić. W końcu złapał jakiegoś urzędnika średniego szczebla. Usłyszał, by wyjeżdżał z miasta jak najszybciej, bo „wszyscy jego szefowie już są w drodze”.

– Zrozumieliśmy, że nie będzie żadnego rządu centralnego, że to się wszystko rozpadnie – dodaje Aleksandr Chodakowski, dowódca elitarnej jednostki sił specjalnych Alfa. – Zrozumieliśmy, że mediacja Europy (w Kijowie był wtedy m.in. Radosław Sikorski-red.) do niczego nie doprowadzi – przyznał niedawno w wywiadzie.

Ze Lwowa jedzie broń

Specsłużby wpadły w panikę także z powodu plotek, rozsiewanych przez samych protestujących na Majdanie, o rzekomych tysiącach sztuk broni przechwyconych kilka dni wcześniej we Lwowie. Broń miała być już w drodze do Kijowa, by uzupełnić arsenał majdanowców. Szef milicji we Lwowie, Dmytro Zagarija przyznał, że w pięciu napadach na posterunki milicji w okręgu lwowskim nieznani sprawcy zrabowali około 1,2 tys. sztuk broni, głównie karabinów Kałasznikowa. Odzyskać udało się tylko około 300 sztuk, choć nigdy nie dowiedziono, że jakikolwiek karabin został użyty w Kijowie.

Pogłoski o rabunku dotarły też do uszu zachodnich dyplomatów, m.in. ambasadora USA w Kijowie Geoffreya R. Pyatta. On sam, gdy Janukowycz siedział na negocjacjach z Sikorskim, spotkał się z Andrijem Parubijem, szefem Samoobrony Majdanu i poprosił go, by nie wpuszczał broni na Majdan. – Powiedzieliśmy mu: nie pozwól, by te kałachy trafiły do Kijowa. Jeśli tak się stanie, sytuacja dramatycznie się zmieni – relacjonuje. Sam Parubij przekonywa ł później, że żadna broń nigdy nie dotarła do Kijowa, ale plotka wydała mu się dobrym straszakiem na władze.

Nie była zresztą konieczna. Otoczenie Janukowycza było przerażone, że starcia na Majdanie przerodzą się w zbrojne powstanie. Około godziny 14, 21 lutego, inny dowódca Berkutu Andrij Tereszczenko, odebrał telefon od wiceministra spraw wewnętrznych, Wikotra Dubowika. Ten kazał mu opuścić miasto. Tereszczenko zebrał swoich ludzi i wsadził ich w autobus do Doniecka. Paszyński szacuje, że łącznie wywiózł z miasta około 5 tysięcy berkutowców, żołnierzy sił MSW i innych służb specjalnych.

Sikorski: to było zdumiewające

Według Inny Bogołowskiej, dawnej sojuszniczki Janukowycza, ewakuacja była tylko skutkiem decyzji parlamentu, który poprzedniej nocy przegłosował uchwałę, nakazującą wszystkim siłom bezpieczeństwa wycofanie się do swoich jednostek. – Wówczas Janukowycz pojął, że nie ma już nawet parlamentu po swojej stronie – twierdzi. Inny bliski współpracownik Janukowycza powiedział jednak, że sam prezydent żadnego rozkazu służbom nie wydał i że był zaskoczony nagłą ewakuacją z Kijowa.

---

„Majdan to mrowisko, które chce przetrwać”

---

W piątek z Kijowa zniknął też specjalny wysłannik prezydenta Putina, Władimir P. Lukin, który złożył podpis na wynegocjowanym porozumieniu i ulotnił się bez słowa. A gdy z rozmów wychodzili zachodni dyplomaci, ze zdumieniem odkrywali, że rządowych budynków nie pilnują już setki funkcjonariuszy. – To było zdumiewające – wspomina Radosław Sikorski. – 45 minut od podpisania rozmowy wyszliśmy z budynku i zobaczyliśmy, że milicjanci odchodzą. Nie tylko opuszczali siedzibę prezydenta, ale wszystkie budynki rządowe – mówi Sikorski.

„NYT” przytacza też wypowiedź ministra spraw zagranicznych Rosji, Siergieja Ławrowa, który miał powiedzieć Sikorskiemu, że Janukowycz został obalony w zamachu stanu. – Nie został obalony. To on opuścił rząd – odparł Sikorski.

„Przyjeżdżam dziś wieczorem”

Gdy milicja opuściła nie tylko budynki rządowe, ale i teren prywatnej rezydencji prezydenta, ten uznał, że na niego czas. – Musiał wyjechać – uważa Mychajło Dobkin, wówczas mer Charkowa, gdzie postanowił schronić się Janukowycz. – Zadzwonił i powiedział: Przyjeżdżam albo dziś wieczorem, albo jutro – opisuje. Jego zdaniem Janukowycz starał się brzmieć tak, jakby to miała być zwykła gospodarska wizyta, a nie ucieczka. – Poprosił nawet , bym wybrał fabryki, które mógłby odwiedzić – dodaje.

Janukowycza powitał na lotnisku w Charkowie w piątek po północy. – Nie wiem, czy rozumiał powagę sytuacji. Sądził, że to przejściowe trudności – twierdzi Dobkin. Według niego, prezydent wciąż wierzył w szanse wynegocjowanego porozumienia.

Ale do Kijowa nigdy nie wrócił. Dzień później, w sobotę 22 lutego, kijowianie wyszli na spokojne i opustoszałe ulice miasta. Świat obiegły zdjęcia zwyczajnych ludzi przechadzających się po prezydenckiej rezydencji, Meżyhyrii. Pierwszy raz od wielu dni miasto odetchnęło. Po berkutowcach nie było śladu.

Kilka godzin później Janukowycz w melancholijnym nagraniu z Charkowa zwrócił się do Ukraińców w telewizyjnym orędziu. Utrzymywał, że nadal jest pełnoprawnym prezydentem i że to jego zdradzono. – To oni są zdrajcami. Ale nie chcę wskazywać żadnych nazwisk. Niech sami się osądzą – powiedział. W Kijowie nikt nie przejął się jego słowami. Dla mieszkańców stolicy był już nikim. I nikt się już z nim nie liczył.