Tydzień przed 40. rocznicą wyboru Karola Wojtyły na papieża historia ponuro zachichotała. Oto dziennikarkę „Tygodnika Powszechnego” zaniepokoił fakt, że dyrektor jednej z komórek Instytutu Pamięci Narodowej wziął udział w II Kongresie Św. Ojca Pio. Skierowała więc do tego urzędu pytanie: „Co IPN ma wspólnego z Ojcem Pio i czy oficjalny udział urzędnika państwowego w wydarzeniu religijnym jest zgodny z konstytucyjną zasadą rozdziału państwa i Kościoła?”.

Warto jednak zauważyć, że w obecnie obowiązującej Konstytucji RP takiej zasady brak. Jest natomiast mowa z jednej strony o poszanowaniu autonomii tronu i ołtarza, z drugiej zaś – o współdziałaniu „dla dobra człowieka i dobra wspólnego”.

Skąd się zatem wzięła przywołana przez dziennikarkę „Tygodnika Powszechnego” zasada „rozdziału państwa i Kościoła”? Ano z przyjętej w roku 1952, czyli w czasach stalinowskich, Konstytucji PRL. Czyżby w „katolickim piśmie społeczno-kulturalnym” z Krakowa pracowali teraz ludzie myślący takimi samymi ideologicznymi schematami, jakimi w Polsce Ludowej myśleli zwolennicy wyrugowania Kościoła z życia publicznego? Pozostaje mieć nadzieje, że tak nie jest.

Bo przecież „Tygodnik Powszechny” to medium zasłużone. W warunkach dyktatury komunistycznej próbował on, bądź co bądź, odgrywać rolę enklawy wolnej myśli. A wśród jego publicystów był sam Karol Wojtyła – kapłan, którego intelektualne korzenie tkwią w środowisku optującym wprost za budową „państwa chrześcijańskiego”.

Młodość papieża Polaka kojarzy się zazwyczaj z zainteresowaniem aktorstwem. Karol Wojtyła to współzałożyciel Teatru Rapsodycznego w Krakowie. Tyle że owo przedsięwzięcie nie miało charakteru wyłącznie artystycznego.

Kierowany przez Mieczysława Kotlarczyka, mistrza i przyjaciela Wojtyły, Teatr Rapsodyczny powstał w roku 1941 i działał wtedy w konspiracji. Szczególnie pielęgnował dziedzictwo polskiego romantyzmu jako źródło duchowej siły narodu, które Niemcy postawili w obliczu zagłady.

Patronat nad Teatrem Rapsodycznym sprawowała powołana w roku 1940 Federacja Organizacji Narodowo-Katolickich „Unia”. Miała ona swoje struktury wojskowe, które w roku 1942 podporządkowały się Komendzie Głównej Armii Krajowej.

Liderem „Unii” był filozof Jerzy Braun. Należeli do niej między innymi: aktor Stefan Jaracz, pisarka Zofia Kossak-Szczucka (zaangażowana w działalność Żegoty i uhonorowana potem odznaczeniem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata) oraz publicysta, przyszły redaktor naczelny „Tygodnika Powszechnego” Jerzy Turowicz.

Szczególnie na uwagę zasługuje postać Brauna. Można bowiem doszukać się jego wpływu na Karola Wojtyłę.

Ten myśliciel religijny w latach 30. szefował dwutygodnikowi, a potem dwumiesięcznikowi „Zet”, który promował filozofię polskiego mesjanizmu. W trakcie okupacji Braun uczestniczył w Powstaniu Warszawskim. Potem był ostatnim delegatem Rządu na Kraj i autorem Testamentu Polski Walczącej – ważnej odezwy, która oficjalnie była dokumentem Rady Jedności Narodowej.

W roku 1946 Braun zaangażował się w działalność katolickiego „Tygodnika Warszawskiego” pod redakcją księdza Zygmunta Kaczyńskiego. Dwa lata później pismo to zostało uznane przez władze komunistyczne za realne zagrożenie dla reżimu i zamknięte. Braun trafił do więzienia, gdzie był torturowany i stracił oko. Na wolność wyszedł w roku 1956.

W latach 60. wyemigrował na Zachód. Zaangażował się w prace Soboru Watykańskiego II. Zmarł w Rzymie w roku 1975.

O ile przed drugą wojną światową Braun nie uchodził za zwolennika demokracji (popierał sanację), o tyle po roku 1945 już tak. Tyle że w jego tekstach bardzo istotny był wątek kryzysu wartości. Filozof właściwie opowiadał się za „ideokracją”. Twierdził, że w systemie demokratycznym ostateczną instancją nie może być większość społeczeństwa, lecz prawda, której źródłem jest nauczanie Kościoła.

W tekście „Polska a humanizm chrześcijański” z roku 1947 przestrzegał przed skutkami „szerokiej fali materializmu i laicyzmu, pragnącego urządzać życie zbiorowe bez Boga”. Pisał: „Musimy Polskę ochrzcić powtórnie, ale już nie z wody jedynie, ale z Ducha Świętego. Kościół odzywa się pierwszy i gotuje się do roli twórcy nowej rzeczywistości”.

Przekaz ten obecny był też w tym, co św. Jan Paweł II mówił Polakom i nie tylko im. Jak na duchowego spadkobiercę polskich mesjanistów przystało, papież podkreślał obecność Jezusa Chrystusa w dziejach każdego narodu. Obce mu było kosmopolityczne lekceważenie poczucia tożsamości narodowej.

Zarazem św. Jan Paweł II wskazywał takie pułapki demokracji, jak spychanie Kościoła do getta i afirmację indywidualistycznego widzimisię. Głosił więc przesłanie idące pod prąd fałszywym proroctwom sławiącym wolność i tolerancję.

Może o tym świadczyć choćby diagnoza zawarta w cytacie pochodzącym z orędzia, które św. Jan Paweł II wystosował do uczestników VI Sesji Plenarnej Papieskiej Akademii Nauk Społecznych w roku 2000:

Istnieje (…) tendencja do uznawania relatywizmu intelektualnego za niezbędny przymiot demokratycznych form życia politycznego. W tej perspektywie prawda określana jest przez większość i ulega zmianom pod wpływem przemijających trendów kulturowych i politycznych.

Nic zatem dziwnego, że liberalne salony w Polsce – w tym również kręgi tak zwanego Kościoła otwartego – próbowały i do dziś próbują oswoić św. Jana Pawła II. Przejawia się to w ignorowaniu niewygodnych dla nich wątków zawartych w myśli papieża i dorabianiu mu gęby kogoś, kto miałby być ich sojusznikiem. Tyle że wyłaniający się z takich zabiegów wizerunek św. Jana Pawła II nie znajduje potwierdzenia w rzeczywistości.

– Filip Memches

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy