Partyjny nadzorca literatury, który urzędował w kawiarni

Felietony

Partyjny nadzorca literatury, który urzędował w kawiarni

piątek, 12 kwietnia 2019

Udostępnij:

„Stolik Ireny od poniedziałku do piątku był taką wielką instytucją kulturalną. Z tym, że poza Antonim Słonimskim doszło nowe pokolenie i takim jej wielkim faworytem był Tadeusz Konwicki, którego wszystkie książki wydawała. Władze zwróciły na nią uwagę i postanowiono ją przenieść na emeryturę. Ale Irena potrafiła się zaprzyjaźniać ze wszystkimi i ówczesny partyjny wiceminister kultury spowodował, że przeszła na emeryturę dopiero mając lat 55. I nadal bywała w kawiarni”. Andrzej Dobosz w 25. odcinku programu „Z pamięci” opowiada o Irenie Szymańskiej – część 2.

Przyniosła garnki Marii Dąbrowskiej. Protegowana dyktatora komunistycznej kultury

Z gońca szybko awansowała na redaktor naczelną.

zobacz więcej

W roku 1954 przeniesiono ją z „Czytelnika” do Państwowego Instytutu Wydawniczego, gdzie została redaktorem naczelnym. I jednym z ludzi z jej personelu był młody Jan Józef Lipski. Otóż Irena była partyjnym nadzorcą literatury, a równocześnie Lipski, który nie ukrywał swoich poglądów, rozmawiał z nią na temat pisarzy i od Lipskiego ona dowiedziała się o istnieniu Mirona Białoszewskiego – i właśnie w PIW-ie wyszły „Obroty rzeczy”.

Osoba, która miała być partyjnym nadzorcą literatury, stała się właściwie opiekunką chroniącą pisarzy. Starającą się poszerzać możliwości, ciągle będąc członkiem partii. W roku 1958, gdy nie doszło do wydawania miesięcznika „Europa” i zaprzyjaźnieni z nią pisarze opuścili szeregi partii, ona też postanowiła iść ich śladem. Ale oni jej wytłumaczyli, że ona powinna zostać i starać się prowadzić ich interesy. I ona rzeczywiście została nadal w partii, działając po przeciwnej stronie.

I tak, jak przedtem schodziła na dół do „Czytelnika, to dwie – trzy godziny swej pracy biurowej spędzała na dole w kawiarni PIW-u. W końcu władze zwróciły uwagę, pod wpływem donosów ubeckich, na jej zaprzyjaźnienie z tymi pisarzami i przeniesiono ją z PIW-u do „Czytelnika”, tyle że na stanowisko o jeden stopień niższe. Ale tam też jakoś szybko zaprzyjaźniła się ze swoim szefem i jakkolwiek miała zajmować się literaturą przekładową zagraniczną, to nadal spędzała czas w kawiarni przy stoliku i opiekowała się pisarzami polskimi. Z tym, że poza Antonim Słonimskim doszło nowe pokolenie i takim jej wielkim faworytem był Tadeusz Konwicki, którego wszystkie książki wydawała.

Stolik Ireny od poniedziałku do piątku był taką wielką instytucją kulturalną. Ja ją poznałem przez Jana Kotta i ona jakoś zatroszczyła się, co ja piszę, czy mam gdzie drukować. Dostawałem wszystkie książki, które ona wydawała.

Władze zwróciły na nią uwagę i postanowiono ją przenieść na emeryturę. Ale Irena potrafiła się zaprzyjaźniać ze wszystkimi i ówczesny partyjny wiceminister kultury spowodował, że przeszła na emeryturę dopiero mając lat 55. I nadal bywała w kawiarni.

Po wyrzuceniu Leszka Kołakowskiego z partii, szereg pisarzy zaczęło protestować i też ich wyrzucano. Ona urządziła w swoim domu taki na dwadzieścia kilka osób Bal Powieszonych.

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy

– Andrzej Dobosz,
filozof i polonista, autor felietonów – w tym zbiorów „Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia” (1993), „Generał w bibliotece” (2001), „Ogrody i śmietniki” (2008), „Z różnych półek”(2014) – oraz opowiadania „O kapeluszu” (1999). Doktoryzował się u Leszka Kołakowskiego, przyjaźnił się z Janem Józefem Lipskim, chadzał na spotkania w kawiarni PIW-u przy „opozycyjnym” stoliku Antoniego Słonimskiego. Był inwigilowany przez SB, w 2005 r. otrzymał od IPN status osoby represjonowanej. W 1974 r. wyemigrował do Francji, prowadził w Paryżu polską księgarnię. Zagrał epizody w wielu filmach: „Rejsie” (Marek Piwowski, 1970), „Trzecia część nocy” (Andrzej Żuławski, 1971), „Trzeba zabić tę miłość” (Janusz Morgenstern, 1972), „Stawiam na Tolka Banana” (Stanisław Jędryka według powieści Adama Bahdaja, 1973) oraz „Ryś” (Stanisław Tym, 2007; Dobosz nawiązywał do swej roli filozofa z „Rejsu”).

Tygodnik TVPPolub nas

W każdą sobotę i niedzielę TVP1 emituje cykl rozmów z Andrzejem Doboszem „Z pamięci”. Widzowie poznali też jego wcześniejsze programy „Spis treści”. Co piątek przedpremierowo można obejrzeć emitowany właśnie cykl na stronach Tygodnika TVP.

Zobacz też pozostałe odcinki „Z pamięci”. Numery 1-20:

„Z pamięci”, odcinek 20. Andrzej Dobosz wspomina Leopolda Tyrmanda, cz. 1

„Z pamięci”, odcinek 19. Andrzej Dobosz wspomina Melchiora Wańkowicza

„Z pamięci”, odcinek 18. Andrzej Dobosz wspomina Jana Himilsbacha

„Z pamięci”, odcinek 17. Andrzej Dobosz wspomina Pawła Hertza, cz. 2

„Z pamięci”, odcinek 16. Andrzej Dobosz wspomina Pawła Hertza, cz. 1

„Z pamięci”, odcinek 15. Andrzej Dobosz wspomina Adama Mauersbergera

„Z pamięci”, odcinek 14. Andrzej Dobosz wspomina Ogród Botaniczny UW

„Z pamięci”, odcinek 13. Andrzej Dobosz wspomina Jana Kotta – część 2.

„Z pamięci”, odcinek 12. Andrzej Dobosz wspomina Jana Kotta – część 1.

„Z pamięci”, odcinek 11. Andrzej Dobosz wspomina Andrzeja Biernackiego

„Z pamięci”, odcinek 10. Andrzej Dobosz wspomina Erwina Axera

„Z pamięci”, odcinek 9. Andrzej Dobosz wspomina kawiarnię „Czytelnik”

„Z pamięci”, odcinek 8. Andrzej Dobosz wspomina kawiarnię „Lajkonik”

„Z pamięci”, odcinek 7. Andrzej Dobosz wspomina Antoniego Słonimskiego, cz.2

„Z pamięci”, odcinek 6. Andrzej Dobosz wspomina Antoniego Słonimskiego cz.1

„Z pamięci”, odcinek 5. Andrzej Dobosz wspomina Jerzego Stempowskiego

„Z pamięci”, odcinek 4. Andrzej Dobosz wspomina kawiarnię „U Literatów”

„Z pamięci”, odcinek 3. Andrzej Dobosz wspomina Jana Józefa Lipskiego

„Z pamięci”, odcinek 2. Andrzej Dobosz wspomina kawiarnię Państwowego Instytutu Wydawniczego

„Z pamięci”, odcinek 1. Andrzej Dobosz wspomina Leszka Kołakowskiego

Odcinki programu „Z pamięci” od 21. do 40.:

„Z pamięci”, odcinek 40. Andrzej Dobosz o Konstantym Puzynie

„Z pamięci”, odcinek 39. Andrzej Dobosz o Jerzym Grotowskim – cz. 2

„Z pamięci”, odcinek 38. Andrzej Dobosz o Jerzym Grotowskim – cz. 1

„Z pamięci”, odcinek 37. Andrzej Dobosz o Marianie Brandysie

„Z pamięci”, odcinek 36. Andrzej Dobosz o Marku Hłasce

„Z pamięci”, odcinek 35. Andrzej Dobosz o Janie Dürr-Durskim

„Z pamięci”, odcinek 34. Andrzej Dobosz o Hotelu Bristol

„Z pamięci”, odcinek 33. Andrzej Dobosz o Annie Micińskiej

„Z pamięci”, odcinek 32. Andrzej Dobosz o Karolu Estreicherze

„Z pamięci”, odcinek 31. Andrzej Dobosz o Franciszku Starowieyskim – cz. 2

„Z pamięci”, odcinek 30. Andrzej Dobosz o Franciszku Starowieyskim – cz. 1

„Z pamięci”, odcinek 29. Andrzej Dobosz o Janie Lebensteinie – cz. 2

„Z pamięci”, odcinek 28. Andrzej Dobosz o Janie Lebensteinie – cz. 1

„Z pamięci”, odcinek 27. Andrzej Dobosz o Jerzym Pomianowskim – cz. 2

„Z pamięci”, odcinek 26. Andrzej Dobosz o Jerzym Pomianowskim – cz. 1

„Z pamięci”, odcinek 25. Andrzej Dobosz o Irenie Szymańskiej – cz. 2

„Z pamięci”, odcinek 24. Andrzej Dobosz o Irenie Szymańskiej – cz. 1

„Z pamięci”, odcinek 23. Andrzej Dobosz o twórczości Stanisława Baja

„Z pamięci”, odcinek 22. Andrzej Dobosz wspomina Leopolda Tyrmanda, cz. 3

„Z pamięci”, odcinek 21. Andrzej Dobosz wspomina Leopolda Tyrmanda, cz. 2

Zdjęcie główne: Irenę Szymańską władze PZPR usunęły z PIW-u w 1958 r. za publikację Witolda Gombrowicza (jedyne do 1989 krajowe wydanie „Ferdydurke”) oraz kontakty z pisarzami – założycielami nigdy niewydanego pisma „Europa”. W 1976 r. posłano ją na emeryturę. Na zdjęciu radziecki przywódca Leonid Breżniew przemawia podczas VII zjazdu PZPR w 1975 r. w Warszawie. Za nim w pierwszym rzędzie przywódcy PZPR, od prawej: Henryk Jabłoński, Edward Babiuch, Edward Gierek, Piotr Jaroszewicz, Wojciech Jaruzelski. Fot. PAP/Jan Morek

Felietony

Partyjny nadzorca literatury, który urzędował w kawiarni

Przyniosła garnki Marii Dąbrowskiej. Protegowana dyktatora komunistycznej kultury

Pożegnanie z Tygodnikiem TVP

Sprzeczne z Duchem i prawem

Autoportret

Totemy Mashy Gessen w wojnie kulturowej

Książki od Tygodnika TVP! Konkurs świąteczny