Dzieła sztuki cieszą oko zwiedzających galerie i muzea na całym świecie. Mają niekiedy nawet po kilkaset lat, a o ich doskonałą formę, na co dzień dbają konserwatorzy. Pracy im nie brakuje, a malarscy „pacjenci” muszą się często ustawiać w kolejce. – Mamy cały czas obłożenie pracą, dlatego że musimy się zaopiekować obiektami, które znajdują się zarówno na galeriach stałych, na wystawach czasowych, jak i na wystawach wyjazdowych – tłumaczy Anna Lewandowska.

Konserwator spotyka się więc z wybranym dziełem nie tylko w swojej pracowni, ale zajmuje się nim również wtedy, gdy opuszcza galerię w muzeum i jest wysyłane do innego miasta czy kraju. – Konserwator jest ze swoim obrazem zawsze, czyli w trakcie pakowania, opiniowania, tworzymy też całą dokumentację podróży i stanu zachowania – wylicza konserwatorka.

W tych działaniach głównie chodzi o bezpieczeństwo obrazów, zwłaszcza podczas transportu, a także w momencie rozpakowywania. Konserwator zwraca szczególną uwagę również na warunki, w jakich obraz jest prezentowany, takie jak oświetlenie, temperatura czy wilgotność w pomieszczeniu.

„Może mu nie pasował do wystroju mieszkania”

– Obrazy mają bardzo różne losy, tak samo jak ludzie mają swoje historie – zauważa Anna Lewandowska. Podczas swojej wizyty w pracowni zastaliśmy ją przy pracy nad obrazem, który został przemalowany, czyli zmieniony kolorystycznie. To bardzo częsta sytuacja, gdy właściciel obrazu postanawia go „udoskonalić”, czasem z bardzo prozaicznych bądź praktycznych przyczyn. – Może akurat był za szary i właściciel postanowił dodać do niego trochę więcej koloru, a może nie pasował mu do wystroju mieszkania – zastanawia się konserwatorka.

Prace konserwatorskie w tym przypadku polegają na usunięciu przemalowań, tak aby pokazać autentyczną tkankę malarską. – Korekcie będą też podlegały drobne mankamenty, jak otarcia czy ubytki – wymienia Lewandowska.

Po zakończonej konserwacji obraz w pełnej krasie trafi na galerię i będzie prezentowany w muzeum. – Chcemy, żeby był pokazany w swojej autentycznej wersji, a nie w tej, której się nabawił z czasem. Sam autor obrazu przecież niewiele miał z tym wspólnego i jest to zakłócenie przekazu, który malarz chciał nam zostawić – podkreśla konserwatorka.

Obraz piękny, ale bardzo zniszczony

Nad innym dziełem, które również po konserwacji trafi na galerię stałą Muzeum Narodowego w Warszawie pracuje Magdalena Wesołowska. – To jest bardzo piękny obraz, portret malowany przez Élisabeth Vigée-Lebrun. W tej chwili ma dużo retuszy, bardzo pożółkły werniks i przez to nie widać całej jego urody – zauważa konserwatorka.

Wymaga też wzmocnienia poprzez wymianę tzw. dublażu, bo dotychczasowy musiał zostać usunięty. Wesołowska zdradza nam po co robi się taki dublaż. – Jeśli samo płótno jest już kruche, to wymaga wtedy wzmocnienia. Dzięki temu cała struktura płótna staje się silniejsza – podkreśla konserwatorka.

Nowy dublaż, usunięcie retuszy zajmie kilka miesięcy

Usunięcie dublażu to tylko początek, następnie mechanicznie usuwa się spoiwo, na którym obraz został zdublowany. – Ja pracuje na odwrociu, a lico jest zaklejone, zabezpieczone bibułką japońską, żeby się nic nie pokruszyło. To ważne, bo obraz ma bardzo dużo rozległych retuszy, dużo ubytków, a po przekątnej biegnie też bardzo duże uszkodzenie – wymienia „dolegliwości” tego dzieła Wesołowska.

Prace konserwatorskie potrwają zapewne kilka miesięcy zanim obraz odzyska dawną świetność. – Mamy nadzieję, że jak zostaną usunięte wszystkie wtórne zmiany to obraz odzyska swój pierwotny koloryt – wybiega w przyszłość konserwatorka.

W konserwacji pomagają studenci ASP

Dział konserwacji Muzeum Narodowego w Warszawie składa się z siedmiu specjalistycznych pracowni oraz laboratorium. Niekiedy część prac wykonywanych jest przez praktykantów, stażystów czy dyplomantów. Jeden z nich, pan Tomasz Poznysz z warszawskiej ASP, jako swoją pracę dyplomową dostał opiekę nad XVIII-wiecznym obrazem przedstawiającym portret Michała Tyszkiewicza, jednego z członków tego znamienitego rodu.

Obraz ten odznaczał się brakami w warstwie malarskiej na całej powierzchni. – W przypadku tego obrazu, retusz polega na scaleniu estetycznym warstwy malarskiej i ukryciu niedoskonałości i uzupełnieniu wszystkich braków – tłumaczy nam dyplomant.

Chociaż rocznie w Muzeum Narodowym w Warszawie wykonuje się działania konserwatorskie nawet na 600 obiektach, to stale ponad setka musi czekać na swoją kolej. Niektóre z obrazów, zanim zostaną pokazane publiczności na galerii, spędzają w konserwacji nawet po kilka lat.

– Adam Cissowski

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy