Jej życie mogłoby potoczyć się zupełnie inaczej, gdyby nie decyzja o rezygnacji z kariery śpiewaczki i poświęcenie się swojej drugiej pasji, czyli lotnictwu. Zaszczepił ją w córce ojciec, kiedy 11-letnią wówczas dziewczynkę zabrał na lotnisko Ławica na defiladę Wojsk Wielkopolskich. Sam Dowbor-Muśnicki, wcześniej carski generał i żołnierz Józefa Piłsudskiego, mógł poszczycić się, że to pod jego dowództwem powstanie wielkopolskie w 1919 roku zakończyło się zwycięstwem.

Losy rodziny, w tym dwóch synów: Gedymina i Olgierda oraz córki Janiny, urodzonych jeszcze w Rosji, nierozerwanie związane były ze służbowym przydziałem ojca, stąd też częste przenosiny z miejsca na miejsce. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zamieszkali oni w poniemieckim pałacu z parkiem w Batorowie-Lusowie. Pod nieobecność generała pieczę nad wychowaniem dzieci sprawowała matka – Agnieszka z Korsuńskich. Wiele czasu poświęcała ona córce, ucząc jej gry na fortepianie i śpiewu. Marzyła dla niej o karierze artystki.

Śmierć matki, surowy ojciec

Niestety nie doczekała ich spełnienia, ponieważ nabyta jeszcze w Rosji gruźlica zabrała dzieciom matkę. To wydarzenie cieniem położyło się na rodzinnym szczęściu, a dla Janki było niczym zawalenie się świata. Generał zmuszony sytuacją rodzinną, ale i w wyniku konfliktu z Piłsudskim, przeszedł w stan spoczynku i przekwalifikował się na ziemianina. Gospodarowanie szło mu dobrze, ale gorzej było z wychowaniem osieroconych dzieci, które traktował zbyt rygorystycznie.

Córki (młodsza Agnieszka urodzona w sierpniu 1919 roku – przyp. red.) wychowywał tak samo, jak synów. To sprawiło, że obie świetnie pływały, jeździły konno oraz na nartach. Generałowi zależało również na dobrym wykształceniu dzieci. W tym celu wynajął dla Olgierda i Janki mieszkanie w Poznaniu, by mieli bliżej do szkoły. Starsza córka już wówczas odznaczała się odwagą, była samodzielna i pracowita.

Konflikt z ojcem o kabaret

Po ukończeniu gimnazjum studiowała w konserwatorium w klasie fortepianu i uczyła się śpiewu. Marzyła o karierze śpiewaczki, ale okazało się, że ma za słaby głos na operę. Gdy do Poznania przyjechał kabaret ze Lwowa, postanowiła skorzystać z szansy. Ojciec, jak zobaczył nazwisko Dowbor-Muśnickich na afiszu, stanowczo zabronił jej pokazywania się w niestosownym przybytku popularnej rozrywki. W starciu dwóch silnych osobowości żadne z nich nie ustąpiło. W rezultacie Janka postanowiła odtąd dawać sobie radę sama, ponieważ generał wstrzymał jej dotychczasowe apanaże.

Łapała się różnych prac, od telegrafistki i tłumaczki po granie na pianinie i śpiewanie podczas antraktów. Nadal utrzymywała kontakt z babcią, Agnieszką i Olgierdem, ale z ojcem nie rozmawiała przez dwa lata. Po jakimś czasie zrezygnowała z kariery śpiewaczki i poświęciła się lotnictwu, co też nie wzbudziło zachwytu ojca, który bardzo chciał, by wyszła za mąż. – Szukałam kobiet wybijających się ponad przeciętność. Lotniczka przed wojną to samo w sobie jest niezwykłe – mówi Joanna Puchalska, autorka książki „Polki, które zadziwiły świat”, wyjaśniając dlaczego urzekła ją historia Janiny Lewandowskiej.

Sukcesy lotnicze, ale i śmierć bliskich

W II RP nie przyjmowano kobiet do wojska, dlatego pozostało jej uprawianie lotnictwa sportowego. Musiała więc opanować szybownictwo, pilotaż samolotów motorowych i skoki spadochronowe. W 1931 roku wstąpiła do Aeroklubu Poznańskiego, zrobiła kurs obserwatorów lotniczych, licencję skoczka spadochronowego, a także dyplom pilota samolotów motorowych. Jako pierwsza kobieta w Europie skoczyła ze spadochronem z wysokości pięciu tysięcy metrów.

Ku uciesze ojca, latem 1936 roku na pokazach szybowcowych w Tęgoborzu koło Nowego Sącza, poznała Mieczysława Lewandowskiego, instruktora z Krakowa. Miała przyjaciół, pracę, pasję, czuła się szczęśliwa i nic nie zapowiadało tragicznych wydarzeń. Najpierw 26 października 1937 roku na zawał serca zmarł gen. Józef Dowbor-Muśnicki, a następnie, w wyniku nieszczęśliwego zakochania w żonie wojskowego wysokiej rangi, życie odebrał sobie jej brat Olgierd. Miał zaledwie 24 lata.

50 dni małżeństwa

To wszystko oraz fakt, że sama mieszkała w Poznaniu, a jej narzeczony aż w Krakowie, opóźniało ich ślub. Ostatecznie pobrali się w czerwcu 1939 roku (ślub cywilny w Poznaniu, a kościelny w Tęgoborzu – przyp. red.). Potem wybrali się jeszcze na krótki miesiąc miodowy w Bieszczady, by następnie rozdzielić. Wybuch wojny zastał ich osobno i nie wiedzieli wtedy, że już nigdy się nie zobaczą. Byli małżeństwem dokładnie przez 50 dni.

Sowiecka niewola

Janka, choć nie była żołnierzem, to wraz z kolegami klubowymi wyruszyła w ślad za swoją jednostką do Lublina. Z mężem, który w tym czasie dotarł do Poznania, minęli się dosłownie o kilka godzin. Pociągiem, a następnie pieszo kierowała się na południowy wschód. Po agresji sowieckiej na Polskę część jednostek otrzymała rozkaz wymarszu w kierunku granicy rumuńskiej, a część węgierskiej. Ci drudzy zostali otoczeni przez czołgi radzieckie i trafili do niewoli. Pech chciał, że akurat w tej grupie znalazła się Lewandowska.

Sowieci prawdopodobnie wiedzieli z kim mają do czynienia, bo nie umieścili jej w obozie dla cywilów. – Możliwe, że dostała mundur od polskich oficerów, żeby nie trafić do obozu dla cywilów. Nikomu wtedy nie przyszłoby do głowy, co zrobią z jeńcami wojskowymi, bo były przecież konwencje, które Niemcy szanowali – podkreśla Puchalska. Choć Janina zmieniła swoje dane, to na nic się to zdało, bo siatka agentów w przedwojennej Polsce była dobrze rozbudowana.

Strzał w tył głowy w 32. urodziny

Najpierw wraz z grupą oficerów trafiła do Ostaszkowa, a następnie do obozu w Kozielsku. Żeby ją chronić generałowie dali jej fikcyjny stopień podporucznika lotnictwa oraz mundur, zresztą za duży. To nie zapobiegło tragedii, która zaczęła 3 kwietnia 1940 roku, kiedy rozpoczęto pierwsze wywózki. Bardzo możliwe, że Janka zginęła od strzału w tył głowy 22 kwietnia, w dniu swoich 32. urodzin. W Katyniu zamordowano blisko 4,5 tysiąca jeńców z Kozielska. Z zachowanych ich zapisków wynika, że Lewandowska budziła powszechny szacunek. „Jest tu w obozie lotniczka, bardzo dzielna kobieta” – pisał Kazimierz Szczekowski. A Włodzimierz Wojda relacjonował: „to bardzo dzielna kobieta, spokojna, opanowana i rzeczowa”.

Przez ponad pół wieku zaginiona

Niemcy, prowadząc ekshumacje odnaleźli zwłoki kobiety, ale woleli to przemilczeć. – Przypuszczalnie nie wiedzieli, co z tym faktem zrobić, żeby w sensie propagandowym nie obróciło się to przeciwko nim – domyśla się Janina Puchalska. Jej ciało pochowano w niewiadomym miejscu, a czaszkę wraz z kilkoma innymi wywiózł do Wrocławia prof. Gerhard Buhtz. Po wojnie o sprawie wiedział prof. Bolesław Popielski, ale ze strachu przed NKWD i UB milczał. W ten sposób przez ponad pół wieku Janina Lewandowska uchodziła za osobę zaginioną.

Powrót do domu

Dopiero przed śmiercią w 1997 roku zdradził sekret swoim asystentom. To uruchomiło drobiazgowe badania, w wyniku których w maju 2005 udowodniono, że jedna z czaszek należy do kobiety zamordowanej w Katyniu. W listopadzie czaszkę zamkniętą w biało-czerwonej urnie w lotniczą szachownicę pochowano z honorami wojskowymi w rodzinnym grobie Dowbor-Muśnickich w Lusowie. Metropolita wrocławski kard. Henryk Gulbinowicz powiedział: „Janino Lewandowska, poruczniku pilocie Wojska Polskiego (...) jesteśmy dumni z Ciebie i dziękujemy Ci za postawę wzorowej Polki, katoliczki, oficera Wojska Polskiego”. Tak 65 lat po śmierci Janka wróciła do domu.