Po latach zapomnienia i pomijania, nadszedł czas rehabilitacji. Żołnierze Wyklęci trafiają do masowej świadomości. Stają się idolami młodego pokolenia i często mówi się o nich młodzieżowym językiem.

Żołnierze podziemia antykomunistycznego mają nie tylko swoje święto i pomniki. Stają się bohaterami książek, wierszy, filmów, piosenek i komiksów. Na koszulkach młodzi noszą wizerunki bohaterów, o których miał zaginąć wszelki ślad.

– To temat, który przyciąga, wyklęci stali się atrakcyjni. Jeszcze jednak nie doszliśmy do takiego etapu popularności, jaką cieszy się Powstanie Warszawskie. Popularyzacja pamięci Żołnierzy Wyklętych to coś, na co zwracają uwagę rządzący – podkreśla socjolog, prof. Henryk Domański.

Trzecie pokolenie już nie pamiętało

W głównym nurcie publicznego dyskursu Żołnierze Wyklęci pojawili się w 2010 roku. Wtedy to prezydent Lech Kaczyński wyszedł z ustawodawczą inicjatywą, by ustanowić święto, które miało stać się „wyrazem hołdu dla żołnierzy drugiej konspiracji za świadectwo męstwa, niezłomnej postawy patriotycznej i przywiązania do tradycji patriotycznych, za krew przelaną w obronie ojczyzny”.

– Gdy robiłem badania do książki nt. pamięć o Żołnierzach Wyklętych, okazało się, że przetrwała w drugim pokoleniu; w trzecim już się o nich nie pamiętało. Długo też nie mówiono o nich na forum publicznym. Za sprawą Lecha Kaczyńskiego zaczęło się to szybko zmieniać – mówi dr Michał Łuczewski, socjolog, autor książki „Odwieczny naród. Polak i katolik w Żmiącej”.

Iluminacja na fasadzie Pałacu Prezydenckiego w przeddzień Narodowego Dnia Pamięci "Żołnierzy Wyklętych" . pic.twitter.com/veuQYcoYAQ

— KancelariaPrezydenta (@prezydentpl) 28 lutego 2017

Kiedy ponad rok temu Jednostka Strzelecka 1028 Gietrzwałd im. mjr Szendzielarza „Łupaszki” przyjęła imię bohatera antykomunistycznego podziemia, skupiona w „strzelcach” młodzież nie protestowała. Natomiast na początku wieku próby uczczenia „Łupaszki” wywoływały opór.

– Gdy w 2002 roku podejmowaliśmy się różnych inicjatyw upamiętniających Żołnierzy Wyklętych, sami byliśmy wyklęci. Często padały takie słowa jak bandyci, mordercy, zbrodniarze. Teraz to się zmieniło. Nawet dzieci w wieku kilkunastu lat działają na rzecz Żołnierzy Niezłomnych – powiedział Wojciech Gudaczewski, dowódca Jednostki Strzeleckiej 1028 Gietrzwałd im. mjr Szendzielarza „Łupaszki”.

Życie jak gotowy scenariusz

Marsze, biegi, rekonstrukcje w okolicach pierwszego marca – Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych, nie powinny dziwić. Jednak moda na patriotyzm trwa od kilku lat. I to przez cały rok.

– Wyklęci są idolami młodzieży, pojawiają się w piosenkach, na koszulkach, na muralach – wymienia Grzegorz Wołk z Instytutu Pamięci Narodowej.

O wyklętych śpiewali De Press, Paweł Piekarczyk, Czerwone Gitary, Sabaton. Z inspiracji Darka Malejonka powstał cały projekt poświęcony pamięci kobiet z oddziałów podziemia antykomunistycznego.



Historie wielu „wyklętych” to gotowe scenariusze filmowe. Komunistyczna propaganda nazywała ich „zaplutymi karłami reakcji”, „zdrajcami”, „bandytami”. Ukrywali się w lasach, byli skazywani na śmierć, więzieni przez lata, zamykani w obozach.

– Żołnierze spełniają standard mitu mobilizacyjnego. To dobro, które styka się ze złem i zło wygrywa, a to wywołuje bardzo silne reakcje. Zawsze będą nas pociągały opowieści o porażce, bo tu jest jeszcze coś do zrobienia. W młodych ludziach pod ich wpływem pojawia się obowiązek walki ze złem – podkreśla dr Michał Łuczewski.

Zwiastun audiobooka „Nie było czasu na strach...” w interpretacji Anny Marii Buczek i Teresy Lipowskiej. pic.twitter.com/PbHlndgsJt

— IPN Szczecin (@IPN_Szczecin) 27 lutego 2017

W niedzielę ponad 60 tysięcy osób z ponad 240 miast w Polsce uczestniczyło w biegach upamiętniających Żołnierzy Wyklętych. W tym roku poświęcony był zmarłemu w ubiegłym roku Józefowi Bandzo „Jastrzębiowi” i jego dowódcy Zygmuntowi Szendzielarzowi „Łupaszce”.

Z „Inką”… na czapce

„Przypominamy zapomnianych bohaterów oraz niepodległościowe zrywy naszych przodków. Jesteśmy stąd. Nie chcemy wyrzec się tradycji” – pisze o swojej filozofii biznesowej firma, która sama określa swoją grupę docelową jako „ludzi ceniących wolność i dumnych z polskiej historii”.

„Chcemy promować ideę nowoczesnego patriotyzmu oraz dowieść, że patriotyzm może być zarówno ciekawy, jak i niezwykle inspirujący” – przekonują twórcy marki, której nazwa pochodzi od zawołania umieszczonego na sztandarze 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej dowodzonej przez gen. Stanisława Sosabowskiego.

„Chcemy, żeby patriotyzm na ubraniach stał się wyrazem naszej narodowej dumy i symbolem sprzeciwu wobec lewackiej popkultury chełpiącej się komunistycznymi zbrodniarzami pokroju Che Guevary” – piszą twórcy kolejnej marki patriotycznej odzieży.

– Popularność żołnierzy wyklętych wśród młodych, często wynika z buntu i niepogodzenia się z rzeczywistością. Wtedy Żołnierze Wyklęci mogą stać się idolami. Przy wzroście nastrojów antykomunistycznych ocena tego, co się działo po wojnie, jest ostrzejsza niż kilka lat temu – podkreśla Grzegorz Wołk.

Polska! #11listopada #marszniepodległości #11ide cała galeria na stronie! https://t.co/8XvOrx9diM pic.twitter.com/zTDl4rzPmE

— Extreme Supporters (@Ext_Supporters) 12 listopada 2016

Jak popularne staje się „obnoszenie się” z patriotyzmem, wystarczy spojrzeć na zdjęcia z marszu niepodległości czy z niektórych demonstracji. Choć nie zawsze jest to faktyczne oddawanie hołdu tragicznym losom żołnierzy niezłomnych.

Moda czy stały trend

– Dla ludzi wyklęci są pewnym instrumentem. W społeczeństwie kultury masowej odwoływanie się do patriotyzmu staje się narzędziem. Wyklęci są takim tematem, którym można się posłużyć – tłumaczy prof. Henryk Domański.

– Gdy przyjrzymy się ostatnim latom, okaże się, że taka moda istnieje. Momentami jest płytka i bezrefleksyjna, jak to w popkulturze bywa – mówi Grzegorz Wołk.

Zainteresowanie Żołnierzami Wyklętymi, nawet jeżeli powierzchowne, może stać się jedyną, ostatnią okazją, by przybliżyć ich historie. Pokolenie, które przetrwało wojnę i późniejsze represje, powoli odchodzi.

– Oni pozostaną na trwałe w panteonie bohaterów narodowych. Jednak może ich spotkać los bohaterów powstania styczniowego. W okresie międzywojennym byli na sztandarach, obchodzimy rocznicę powstania styczniowego, ale z wymienieniem nazwisk dowódców pewnie wielu będzie miało problem. Podobnie może się stać w przypadku Żołnierzy Wyklętych, może poza „Inką”, która ma szansę przetrwać, ale pozostali żołnierze raczej będą czczeni jako bohater zbiorowy – mówi Grzegorz Wołk.

– Historia się o nich upomniała. Moda ma to do siebie, że przemija. Uważam, że pamięć o Żołnierzach Wyklętych nie przeminie – podsumowuje Wojciech Gudaczewski.

W latach 1944-1956, według ciągle niepełnych danych, zginęło prawie 9 tysięcy żołnierzy podziemia niepodległościowego. Wykonano ponad 4 tysiące wyroków śmierci.

– Katarzyna Chojnowska