Wjazd „Błękitnej Armii” do Polski

Unikatowe nagranie przedstawia wojska generała Józefa Hallera, które w 1919 roku wjeżdżały na teren odradzającej się Polski. Żołnierze byli witani przez rodaków chlebem i solą.

Armię uzbrojoną przez Francuzów transportowano z terenów tego państwa do rodzimego kraju koleją, tranzytem przez Niemcy, lub drogą morską, przez Gdańsk. Pierwszy transport przekroczył granicę Polski w nocy z 19 na 20 kwietnia 1919, o czym gen. Haller poinformował Józefa Piłsudskiego w depeszy nadanej z Leszna Wielkopolskiego. Ten odpowiedział: „Przyjemnie mi było w świeżo zdobytym Wilnie z zachodniego końca Polski otrzymać od Generała depeszę o Jego przyjeździe do kraju. Proszę w moim imieniu wyrazić podwładnym Mu oficerom i żołnierzom moją radość z przybycia ich do Ojczyzny i pewność, że, jak każdy prawy żołnierz polski, osłonią zwycięsko zagrożone granice kraju”.

Generał Haller przybył do Warszawy 21 kwietnia 1919 gdzie witany był jak bohater narodowy, a magistrat nadał mu tytuł Honorowego Obywatela miasta stołecznego Warszawy. A jego doskonale wyposażona, także w samoloty i czołgi, „Błękitna Armia” wzmocniła budowane Wojsko Polskie.

Generał Haller opuszcza Paryż

Na wcześniejszym nagraniu dowódca „Błękitnej Armii” żegna się na peronie z francuskim oficerem i osobami, które przyszły na paryski dworzec kolejowy, żeby ostatni raz zobaczyć polskich żołnierzy we Francji. Wojskowi wsiadają do pociągu i machają na pożegnanie zebranym.

Reuters datuje nagranie na 21 maja 1919 roku. Wiadomo jednak, że gen. Józef Haller wyjechał 16 kwietnia, pierwszym pociągiem przewożącym polskie wojsko.

Na spacerku w sadzie z Ignacym Paderewskim i jego żoną

Riond-Bosson w Tolochenaz koło Morges, niedaleko Lozanny. Paderewscy spędzają czas w sadzie swej szwajcarskiej posiadłości, ze znajomymi i psem – pekińczykiem. Jedzą śliwki, dzielą się owocami. Kompozytor rozmawia z ogrodnikami. Ogląda plony i rzędy drzew rosnących na zboczach wzgórz i w dolinie. Jako rok wykonania nagrań Reuters podaje 1922.

Były już wtedy premier RP osiadł w posiadłości Riond-Bosson w Szwajcarii wiele lat wcześniej – wkrótce po tym, jak w 1899 roku poślubił Helenę Marię Górską, z domu Rosen. Pochodziła ze spolonizowanej rodziny niemieckich baronów, a jej pierwszym mężem był pianista Władysław Górski – małżeństwo to zostało unieważnione.

Paderewscy kupili dwór w gminie Ciężkowice koło Tarnowa, jednak osiedli w Szwajcarii, gdzie Helena zmarła po ciężkiej chorobie w 1934 r.

Też była drugą żoną Paderewskiego. Pierwsza, Antonina Korsakówna, ukończyła Instytut Muzyczny w Warszawie, a pochodziła z Kresów Wschodnich – miała majątek na Wołyniu. Umarła po urodzeniu dziecka w październiku 1880 roku, niecały rok po ślubie. Ich syn Alfred miał chorobę Heinego-Medina, był sparaliżowany i zmarł w 1901 roku.

Pierwsze świętowanie wolności

Reuters opisał to wydarzenie dość romantycznie: „Polska radość narodowa z powodu uwolnienia się od pruskiego jarzma. Ludzie paradują po ulicy, świętując wyzwolenie spod okupacji niemieckiej”.

Agencja tytułuje materiał „POLSKA: Obchody wolności od okupacji niemieckiej” . Sytuuje je w Warszawie i faktycznie kościół w tle wygląda jak kościół św. Aleksandra na Placu Trzech Krzyzy. Reuters podaje też jako oryginalną datę nagrania 5 lutego 1919.

A jeśli tak, to prawdopodobnie dokonano go nie podczas pierwszego Marszu Niepodległości, choć na to wygląda, tylko w czasie, gdy Armia Wielkopolska walczyła z Niemcami. Wcześniej, już w listopadzie 1918 r., wojska niemieckie zaczęły wycofywać się z Królestwa Polskiego, rozbroono niemiecki garnizon stacjonującego w stolicy i austriackei w Małopolsce.

Powstanie wielkopolskie wybuchło 27 grudnia, dzięń po tym, jak wracający do kraju Ignacy Paderewski przybył do Poznania. Jego przemówienie zakończyło się manifestacją patriotyczną. Walki powstańcze zakończono 16 lutego.

Nagranie kończy się obrazem Paderewskiego, słynnego pianisty i kompozytora, działacza niepodległościowego, którego 18 stycznia 1919 r. naczelnik państwa powołał na premiera RP. 4 lutego 1919 roku – czyli, zgodnie z datowaniem Reutersa, na dzień przed nagraniem tych „obchodów wolności” – Józef Piłsudski wydał dekret o samorządzie miejskim.

Pierwsze Święto Narodowe i Marsz Niepodległości w Warszawie

Warszawa uratowana! Powszechna radość i entuzjastyczne powitanie Marszałka Piłsudskiego, Naczelnego Wodza Polski” – brzmi napis na pierwszej karcie tego nagrania. Jest rok 1919.

Taką datę podaje Reuters, choć też nie jest pewna. W każdym razie są to pierwsze miesiące odbudowy państwa po tym, jak 10 listopada 1918 roku zwolniony z niemieckiego więzienia Józef Piłsudski wysiadł z pociągu jadącego z Berlina na dworu głównym w Warszawie.

Albo pierwsza możliwa do hucznego obchodzenia rocznica odzyskania niepodległości. Na filmie naczelnik państwa – wedle opisu Reutersa – jest witany podczas Święta Narodowego.

Jako symboliczną datę tego wydarzenia wybrano w II Rzeczypospolitej 11 listopada. Do 1936 roku świętowano te rocznice w Warszawie, zazwyczaj w pierwszą niedzielę po 11 listopada, a uroczystości miały charakter wojskowy. W 1919 roku trwały jeszcze walki o granice II RP, więc czas nie sprzyjał świętowaniu. Pierwszy raz w pełni uroczyście upamiętniono odzyskanie niepodległości 14 listopada 1920 roku, po zwycięskiej wojnie polsko-bolszewickiej. Józef Piłsudski otrzymał wtedy buławę marszałkowską.

Na nagraniu zatytułowanym „Pierwszy Marsz Niepodlgłości” żołnierze patrzą na tłum Polaków demonstrujących radość rzucaniem kapeluszy w powietrze. Zgodnie z opisem Reutersa, „budynki Warszawy w tle”.

Na pozostałych nagraniach widać dziesiątki tysięcy ludzi, którzy przyszli świętować rocznicę. Polacy niosą flagi. Żołnierze ustawieni w szeregach czekają na defiladę. Widać też jak żołnierze i cywile zebrani na wzgórzu modlą się przed krzyżem. Prawdopodobnie tego nagrania dokonano podczas mszy świętej rozpoczynającej pierwsze Narodowe Święto Niepodległości.

– Cezary Korycki

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy