TYGODNIK.TVP.PL: Pierwsze skojarzenie z nazwiskiem Leonard Bernstein to…

WOJCIECH MICHNIEWSKI: Człowiek o fantastycznych uzdolnieniach, przede wszystkim muzycznych, ale również szerszych, pozamuzycznych, otwarty na zachłanne doświadczanie – i w muzyce, i w życiu – różnorodności otaczającego nas świata. Dyrygent o zadziwiającej, ekstrawertycznej i bardzo ekspresyjnej, a przy tym skutecznie „majeutycznej” dla orkiestr technice dyrygowania, dzięki której kreował zapadające w pamięć interpretacje.

Jamie Bernstein, córka legendarnego dyrygenta, podróżuje po całym świecie jako narrator koncertowy i – jak mówi – nie ma koncertu, po którym ktoś z widowni nie podszedłby do niej, wspominając Young People Concerts – Koncerty dla Młodych jej ojca. Muzycy i dyrygenci opowiadają jej o tym, jak Leonard Bernstein zaważył na ich życiu. Czy na życiu Wojciecha Michniewskiego też zaważył jakoś „boski Lenny”?

W czasie studiów dyrygenckich zetknąłem się z tymi telewizyjnymi programami Bernsteina i pamiętam, że podobał mi się jego sposób odnajdowania w komentarzach węzłowych punktów, umiejętność opowiadania o muzyce i prowadzenia przez nią słuchacza w sposób bardzo prosty, zabawny, ale równocześnie nie trywialny, nie spłaszczony, dotykający spraw naprawdę dla omawianego utworu istotnych. Zawsze lubiłem też jego sposób dyrygowania z powodu ogromnej swobody gestu.

Pierwsze co przychodzi mi do głowy, to chyba jednak „West Side Story” – masterpiece gatunku w najlepszym wydaniu, wzór musicalu szlachetnego i jakoś bardzo klasycznego w sensie swojego formatu. Zapewne wybór taki niekoniecznie lubiłby sam Bernstein, który w wielu różnych utworach starał się zapracować na inny swój, nie kojarzony z tym broadwayowskim, międzynarodowym hitem wizerunek. Ja jednak uważam, że Bernstein-kompozytor najlepiej czuje się tam, gdzie coś synkopuje i swinguje. Nawet w takim utworze o dramatycznie poważnym przesłaniu, jakim jest „The Age of Anxiety”, najlepiej odbieram swingującą „The Masque”. Albo wolę na przykład nieregularnie, świetnie rytmizowane fragmenty „Chichester Psalms” od ich głębokich pozostałych części.

Wojciech Michniewski, podobnie jak Leonard Bernstein, jest dyrygentem i kompozytorem. Co daje dyrygentowi znajomość warsztatu kompozytorskiego?

Uważam, że dyrygentowi bardzo przydają się jakieś własne doświadczenia kompozytorskie. I to zarówno próby pisania muzyki stylistycznie przypominającej muzykę epok poprzednich – klasycyzmu, baroku, romantyzmu, ekspresjonizmu, jak napisanie czegoś zupełnie własnego, nowego, niezwykłego. Daje to nie tylko lepszy wgląd w wewnętrzną tkankę faktury orkiestrowej, w możliwości poszczególnych instrumentów i znaczenie tworzonych z ich zestawiania ze sobą konglomeratów brzmieniowych. Przede wszystkim upatruję zalety w przepracowaniu na własnej skórze rozmaitych elementów i możliwości konstruowania formy, co potem, już w dyrygowanych utworach, powinno wpłynąć na łatwiejsze, lepsze i głębsze rozpoznawanie przez dyrygenta formotwórczego znaczenia różnych elementów partytury.


Od 10 marca TVP Kultura zaczyna emitować Young People Concerts w nowym familijnym paśmie „Od ucha do ucha”. Lubi pan koncerty dla młodych?

Niezwykle lubię koncerty zarówno d l a m ł o d y c h, jak i przede wszystkim koncerty z m ł o d y m i. Z orkiestrami składającymi się z młodych muzyków daje się uzyskać rezultaty lepsze, niż z niejedną orkiestrą profesjonalną, a sam proces pracy bywa wspaniały i inspirujący.

Młody muzyk – wiadomo, to inna energia, ciągłe poszukiwanie i świeżość. Ale po co dyrygentowi młody słuchacz? Nie lepszy jest dorosły meloman?

Młody słuchacz to przecież przyszły dorosły meloman! Trzeba o niego dbać, hołubić go i rozwijać. Niezależnie od tego wrażliwość młodych słuchaczy bywa zadziwiająca – stykałem się z komentarzami młodych ludzi dotyczącymi słuchanej właśnie muzyki, które były o wiele ciekawsze od komentarzy niejednego krytyka.

Nie wydaje mi się, żeby Bernstein był dyktatorem. Dostrzegam w nim raczej dyrygenta, który chce wydobyć z orkiestry jak najwięcej, liczy bardzo na indywidualny wkład każdego pojedynczego muzyka orkiestry w kreację utworu, próbuje go do takiej współpracy zachęcić. Dlatego widzę w jego sposobie dyrygowania wręcz przeciwieństwo despotyzmu.

Czasami przestrzeń, jaką pozostawiał on samodzielności orkiestry, wpływała nawet na drobne niesynchrony w koordynacji czasowej, nierówności, które wyraźnie były dla Bernsteina mniej ważne, niż ekspresja całości przebiegu. Jego potakiwania głową przy każdym niemal ruchu, mrużenie oczu, mimika twarzy nieustannie zachęcają: „tak, dobrze, graj, świetnie, jeszcze!”. Ma on przy tym nieprawdopodobną po prostu swobodę i elastyczność gestu, jego naprawdę ruchowo rozsadza własna energia i roztańczenie, które próbuje wcisnąć do każdej niemal muzyki – na zmianę z poszukiwaniem w niej dla kontrastu nadmiernie czasem głębokiego patosu.

Takie silne ekstrema istotnie dają wrażenie dyrygenckiego gwiazdorstwa, zresztą Bernstein jako człowiek bez wątpienia był typem gwiazdora. I jestem w stanie zrozumieć ludzi, dla których bernsteinowski sposób dyrygowania i równocześnie sposób interpretacji muzyki w swojej żywiołowości wydają się niekiedy czymś nieco tanim, efektownym – dla nas, po tej stronie Atlantyku, z naszą europocentrycznością, mogą być czymś „amerykańskim” właśnie. Ale taki był Bernstein – i za to niewątpliwie można i warto go pokochać.

– rozmawiała Kalina Cyz

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy

Leonard Bernstein był amerykańskim kompozytorem, pianistą i dyrygentem. Urodził się w 1918 roku w Lawrence, w rodzinie żydowskich imigrantów z Równego (obecna Ukraina). Komponował muzykę symfoniczną, kameralną, baletową, filmową i musicale dla Broadway, wykorzystując w swych utworach elementy folkloru amerykańskiego – tak ulicznego jazzu, jak i pieśni kowbojskie czy muzykę tańców meksykańskich. Tworzył piosenki m.in. dla Franka Sinatry. Był dyrektorem słynnych amerykańskich orkiestr i teatrów operowych, w tym Metropolitan Opera. Prowadził także programy telewizyjne popularyzujące muzykę, pisał felietony i książki.
Do najważniejszych kompozycji Bernsteina należą: balety – Fancy Free (1944), Facsimile – Choreographic Essay for Orchestra (1946); musicale dla Broadwayu – On the Town (1944), Trouble in Tahiti (1952), Wonderful Town (1953), West Side Story (1957); symfonie – Jeremiah (1942), Kaddish (1963), a także operetka Kandyd (1956).
Został uhonorowany 16 nagrodami Grammy, ostatnią – Grammy Lifetime Achievement Award – przyznano mu w 1985 roku, na pięć lat przed śmiercią. Zmarł w wieku 72 lat w Nowym Jorku.