Po publikacji w Tygodniku TVP historii Wojciecha „Ala” Krotoskiego, zapomnianego polskiego kandydata do nagrody Nobla w dziedzinie medycyny, Adam A. Pszczółkowski, postanowił przeprowadzić genealogiczne śledztwo. Oto jego efekty.

Spokojne, czyste i zadbane, choć przemysłowe miasto Krotoszyn jest obecnie siedzibą gminy i powiatu w województwie wielkopolskim. Szczyci się szeregiem zabytków różnych stylów i epok – w tym pałacem Gałeckich, ratuszem i 5 kościołami. Ma dziś około 30 tysięcy mieszkańców.

Krotoszyn najpierw wieś, a od 1415 r. miasto na prawie magdeburskim, dało nazwisko swym średniowiecznym właścicielom Krotoskim herbu Leszczyc. Ten senatorski ród wygasł w 1636 r. na Urszuli Krotoskiej, córce Andrzeja, kasztelana kaliskiego, a żonie Mikołaja Sieniawskiego, podczaszego koronnego.

Silne związki z miastem

Wymarłe nazwisko zostało jednakże „reaktywowane” w 1887 r., zaś historia jego przywrócenia jest następująca.

11 sierpnia 1860 r. w Zbąszyniu, w ówczesnej Prowincji Poznańskiej w Prusach, przyszedł na świat Kazimierz Michał Szkaradek, syn Stanisława, wiejskiego nauczyciela i Bronisławy z Jordanów. Dzieciństwo spędził w Radlinie i w Mieszkowie koło Jarocina, zaś szkołę średnią ukończył w Krotoszynie.

W 1881 r. opuścił Prusy i podjął studia z dziedziny historii, geografii i germanistyki na uczelniach w Krakowie, Lipsku oraz Monachium. W 1887 r. uzyskał stopień doktora na Uniwersytecie Jagiellońskim. Rok później powrócił do Krotoszyna by zawrzeć małżeństwo z tamtejszą mieszczanką Teklą Michaliną Sobkowską, córką Jana i Tekli z Nowaczkiewiczów. Tuż przed ślubem zmienił nazwisko na Krotoski, podkreślając w ten sposób swoje silne związki emocjonalne z tymże miastem.

Bratem Tekli, a szwagrem Kazimierza, był ksiądz Ludwik Kajetan Sobkowski (ur. 1862, zm. 1940), doktor teologii na Uniwersytecie w Wurzburgu, członek Wydziału Teologicznego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, proboszcz parafii Stary Gostyń.

Odważny i bojowy Kazimierz Michał

Kazimierz Michał Krotoski swe życie zawodowe przepracował jako nauczyciel w gimnazjach na terenie Galicji, a po 1919 r. w Poznaniu. Dodatkowo zajmował się historią polskiego średniowiecza, bieżącą polityką, stosunkami społecznymi, ekonomicznymi i religijnymi, pozostawiając po sobie obfitą spuściznę piśmienniczą. Szczególnym obiektem jego zainteresowań były programy nauczania w szkołach średnich oraz tworzenie nowatorskich podręczników historii. W 1921 r. analizował wpływ Konstytucji 3 Maja na konstytucję marcową. Zaś w latach 30-tych opublikował tom pierwszy „Dziejów miasta Krotoszyna” oraz „Publiczną spowiedź” będącą krytyką „Mein Kampf” Adolfa Hitlera.

Zmarł w Poznaniu 15 lutego 1937 r., zaś w nekrologu zamieszczonym w „Krotoszyńskim Orędowniku Powiatowym” podkreślono jego odwagę cywilną i postawę bojową. Postawa ta była obecna zwłaszcza w jego polemicznych publikacjach. Został pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu w Starym Gostyniu w Wielkopolsce. Pozostawił po sobie 4 córki – Marię, Stanisławę, Teklę i Anielę oraz 3 synów – Jana, Kazimierza i Ludwika. Wszyscy trzej synowie wymagają oddzielnego wspomnienia.

Jan od serca i płuc

Jan (ur. 1895 w Starym Gostyniu, zm. 1969 w Poznaniu), najstarszy syn Kazimierza, studiował medycynę w Krakowie i w Poznaniu. W latach 30-tych pracował jako kierownik Zakładu Chirurgii Operacyjnej i Doświadczalnej Uniwersytetu Poznańskiego. W wojnie obronnej 1939 r. i w Powstaniu Warszawskim swe umiejętności realizował jako chirurg polowy.

Po wojnie kontynuował swe pracę naukowe jako profesor wpierw Uniwersytetu Poznańskiego, a następnie wydzielonej zeń Akademii Medycznej w Poznaniu. Pozostawił po sobie szereg prac naukowych w językach polskim i niemieckim. Zajmował się m.in. zagadnieniem sztucznych serca i płuc.

Ze związku małżeńskiego z Marią Wilhelmi pozostawił dwie córki – Teresę (ur. 1927, zm. 2006) i Barbarę Annę (ur. 1929, zm. 1980), lekarza-pediatrę w Gdyni, zamężną Żynda.

Teresa, starsza córka Jana, całe swe życie zawodowe poświęciła pracy naukowej na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu, gdzie zajmowała się botaniką , w szczególności badaniami nad fitosocjologią zespołów leśnych. W 1991 r. uzyskała tytuł profesora.

Prawnik Kazimierz, Jerzy rajdowiec

Kazimierz (ur. 1899 w Krakowie, zm.1966 w Poznaniu), drugi syn Kazimierza, wybrał ścieżkę kariery prawnika. W 1930 r. założył własną kancelarię adwokacką na Placu Wolności w Poznaniu. Praktykował aż do swej śmierci. Jego następcą został syn także Kazimierz (ur.1930, zm. 1979), który za czasów PRL-u uchodził za najwybitniejszego znawcę w zakresie wypadków samochodowych i prawa odszkodowań.

Obecnie kancelarię M. Krotoski Adwokaci i Radcy Prawni prowadzi trzecie (Jerzy) i czwarte (Maciej) pokolenie tej prawniczej gałęzi rodu. Jerzy Krotoski dodatkowo zasłynął jako rajdowiec zdobywając 6 tytułów mistrza i vice mistrza Polski w wyścigach samochodowych w latach 1971-1985.

Ludwik, ojciec niedoszłego noblisty

W końcu Ludwik Krotoski (ur. 1905 w Nowym Targu, zm. 1989), trzeci z synów Kazimierza, dyplomata zatrudniony przed wybuchem II wojny światowej w polskim konsulacie w Rydze. Pozostawił po sobie prace poświęcone Kanałowi Panamskiemu, a także procesom nacjonalizacji gospodarki na Łotwie. Był współautorem, wraz z wujem księdzem Sobkowskim, monografii Starego Gostynia. A także ojcem kandydata do nagrody Nobla – Wojciecha „Ala” Krotoskiego (ur.1937, zm. 2016).

50 kilometrów

Co prawda w 1989 r. Wojciech Krotoski nie otrzymał nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny, jednakże w 1996 r. została ona przyznana w dziedzinie chemii brytyjskiemu naukowcowi o podobnym nazwisku – mianowicie Haroldowi Kroto (ur.1939, zm. 2016) za odkrycie fulerenów (wspólnie z Robertem Curl’em i Richardem Smalley’em).

Z biogramu tegoż noblisty wynika, iż jego prawdziwe nazwisko brzmi Krotoschiner, zaś jego ojciec Heinz był Żydem pochodzącym z wielkopolskiego Bojanowa (50 kilometrów na zachód od Krotoszyna). A zatem Krotoszyn może się dziś szczycić, że pomimo niepowodzenia Wojciecha Krotoskiego, ma jednak „swego” noblistę, którego nazwisko powstało od nazwy miasta.

– Adam A. Pszczółkowski

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy

Autor jest genealogiem i heraldykiem specjalizującym się w badaniach nad szlachtą północnego Mazowsza.