Nie powstałby, gdyby nie marzenie wielkiego polskiego aktora i reżysera Stefana Jaracza. Pisał, że „nie ma teatru bez aktora. Najpiękniejszy utwór, najlepsza inscenizacja, najciekawsze dekoracje zawalą się, jeżeli sztuka aktorska będzie poniżej poziomu”. Mimo braku finansowania od państwa i silnej konkurencji innych teatrów, Jaracz nie zrezygnował ze swoich artystycznych ambicji. Sprzyjał temu co nowe, odkrywcze i prowokujące w sztuce, dzięki czemu zyskał ogólnopolski rozgłos.

Po II wojnie światowej budynek odbudowano z uwzględnieniem dawnego wystroju i ponownie otwarto 22 lipca 1951 roku. Wówczas przyjął nazwę: Teatr Ateneum im. Stefana Jaracza. Powojenne lata to już jednak epoka innego wielkiego człowieka w jego historii, czyli Janusza Warmińskiego. Przez 44 lata, aż do swojej śmierci w 1996 roku, dyrektor konsekwentnie budował zespół i markę Ateneum. Występowali tam prawie wszyscy wybitni aktorzy, a wielcy reżyserzy chętnie współpracowali z Warmińskim. To u niego wielu młodych stawiało pierwsze kroki. – Po każdej premierze przychodził i dziękował wszystkim na zapleczu. Mówił, że teatr jest jak zegarek i wszystkie elementy muszą dobrze działać, by na końcu tworzyć całość – podkreśla Anna Dezór, szefowa pracowni krawieckiej.

Z Michałem Bajorem na „Ty”

Szyje kostiumy dla aktorek już 34 lata, a teatr nazywa swoim drugim domem. Jej królestwo mieści się na trzecim piętrze budynku. – Wszystkie osoby, które przewinęły się przez te lata ubierałam – mówi z dumą. Były to Magdalena Zawadzka czy Ewa Wiśniewska, ale i aktorki młodszego pokolenia jak Małgorzata Socha, która tuż po studiach grała w Ateneum przez kilka sezonów. – Kiedyś usiadła w mojej pracowni i pyta: „pani Aniu, czy mnie się w życiu uda, czy sobie poradzę?” – z uśmiechem wspomina Dezór. Z drugiej strony ubierała też legendy, takie jak Aleksandra Śląska, przed którą wszyscy czuli respekt. – Kupiłam ją odwagą, że potrafiłam jej coś powiedzieć, a nie trząść się jak osika. Od tamtej pory miałam w niej przyjaciela – dodaje.

Zupełnie inaczej tę wielką aktorkę zapamiętała kierowniczka działu administracji Anna Barc, która w Ateneum jest od 30 lat. – Byli tacy aktorzy, których zawsze stawiało się na piedestale. Wiadomo było, że z Aleksandrą Śląską się nie zaprzyjaźnimy, czuło się dystans i respekt – wspomina. Pomimo początkowego onieśmielenia, że pracuje wśród gwiazd podziwianych na scenie, udało jej się zbudować bliższe relacje, m.in. z Emilianem Kamińskim, Henrykiem Łapińskim czy Michałem Bajorem, który był jej idolem na studiach. – Jak go widziałam z bliska, mijając na korytarzu, byłam sparaliżowana. Okazał się być jednak niezwykle ciepłym człowiekiem, który z wszystkimi jest na „Ty” – podkreśla Barc.

Papieros Ewy Wiśniewskiej

Dla niej teatr okazał się być drugim domem i to w dosłownym tego słowa znaczeniu, ponieważ w Ateneum poznała swojego przyszłego męża. – Oboje kochamy to miejsce i jesteśmy z nim bardzo związani. Czujemy satysfakcję, że mamy wkład w wielkie rzeczy, które się tutaj dzieją – zauważa Anna Barc, która przez lata pracowała też w dziale literackim oraz zajmowała się prowadzeniem wydawnictw teatralnych i archiwum artystycznego.

Te obowiązki wymagały od niej bezpośredniego kontaktu z aktorkami i aktorami. Jedną z takich okazji była sesja portretowa do teatralnego foyer, którą organizowała. Aktorzy mieli wyznaczone terminy, ale nie wszyscy potrafili się dostosować. – Jednym z najbardziej opieszałych był Bartosz Opania. Czekaliśmy na niego cierpliwie z fotografem, bo się spóźniał. W końcu gdy przyszedł, wręczył mi koszulę mówiąc, że: „nie zdążył uprasować i może udałoby się to jakoś załatwić” – śmieje się Barc.

Podobna anegdota wiąże się z kolei z gwiazdami płci żeńskiej. – Robiliśmy sesję dwóch aktorek, która wymagała pełnej charakteryzacji: makijaż, fryzura i kostiumy. W obydwu przypadkach bardzo długo czekałam aż panie się wyszykują w garderobie. Kiedy jedna z nich w końcu wyszła zapytałam, czy możemy już zaczynać, na co ona stwierdziła, że „chwileczkę, chyba jeszcze mogę papierosa zapalić?”. Po chwili druga z nieskrywaną szczerością wyznała, że zgłodniała i „chyba zejdzie do bufetu na barszczyk” – przytacza historie Anna Barc. Pierwszą z aktorek była znana z nałogu Ewa Wiśniewska, nazwiska drugiej gwiazdy moja rozmówczyni nie chciała ujawnić.

Wojciech Młynarski żyje

Rąbka tajemnicy teatralnej kuchni uchyliła Ewa Szatkowska, która w Ateneum była już referentem technicznym, kadrową i sekretarką, a także zajmowała się impresariatem. – Wielokrotnie się spotykaliśmy nawet po godzinach pracy, żeby pobyć ze sobą. Te spotkania odbywały się one w teatrze przy alkoholu, co teraz ze względu na przepisy byłoby nie do pomyślenia – wyznaje. To, co jej zdaniem jeszcze się zmieniło to, że nie ma już tak długich kolejek do kas.

– Kiedyś Ateneum cieszyło się ogromną popularnością. To były czasy „Brela”, „Hemara” czy „Wysockiego” – spektakli muzycznych Wojciech Młynarskiego – wspomina Szatkowska. Wówczas, by zdobyć bilety trzeba było ustawić się w kolejce już o siódmej rano. – To były niesłychanie elektryzujące przedstawienia – podkreśla Anna Barc, która jeszcze jako studentka wystawała przed tą „świątynią kultury”.

Za tymi sukcesami stał jeden człowiek, zmarły przed rokiem – Wojciech Młynarski. Teatr Ateneum postanowił go teraz upamiętnić w wyjątkowy sposób, organizując Festiwal „Młynarski w Ateneum – Konfrontacje”. – Wojtek, uroczy człowiek, erudyta. Dobrze, że zostawił mnóstwo tekstów, które można czytać, bo są ciągle mądre i aktualne – zauważa Anna Dezór. – Na pewno go brakuje, ale jak mówił ks. Twardowski: „można odejść, a stale być blisko”. Tak jest z Młynarskim, bo ciągle żyje w naszej pamięci i jest tu obecny – mówi z kolei Anna Barc.

Z nią i z Ewą Szatkowską spotykamy się w murach Sceny na Dole, która w trakcie festiwalu zyska jego imię. Wojciech Młynarski był w końcu nie tylko jej założycielem, ale to tam przez lata odbywały się jego recitale. – Był bardzo z nami związany, a Ateneum zawsze przewijało się przez jego życie i twórczość – podkreśla Szatkowska. – Zapamiętałam go, że był niesłychanym profesjonalistą. Kiedy się do niego dzwoniło, to bardzo szybko odbierał i udzielał odpowiedzi bez zwłoki. Punktualnie stawiał się też na wspomniane sesje zdjęciowe – przyznaje Anna Barc.

Kierowniczka pracowni krawieckiej dodaje z kolei, że potrafił żartem rozładować niekiedy napiętą atmosferę. – Zdarzyło mi się jechać z nim windą. Wszyscy byli czymś bardzo zaaferowani, na co on mówi: „pani Aniu, w teatrze to przecież same wariaty pracują” – wspomina Anna Dezór.

Gustaw Holoubek z pociągu

A propos poczucia humoru, to w Ateneum do dzisiaj krążą legendy na temat żartów Gustawa Holoubka. Doskonale pamięta je Anna Barc, której zdaniem świadczyły one o dużym dystansie, jaki ówczesny dyrektor artystyczny miał do siebie. – Kiedyś opowiadał nam, jak jechał pociągiem i na ogół był rozpoznawany, co bardzo go cieszyło. Tym razem jednak na przeciwko niego w przedziale siedziała bardzo młoda dziewczyna, która nie zwracała na niego uwagi. Dyrektor chrząkał, wiercił się, aż w końcu zapytał: „czy pani już widziała Holoubka?” Odpowiedziała mu: „Nie, i nie chcę widzieć, więc proszę siedzieć spokojnie, bo zawołam konduktora” – opowiada obecna kierowniczka działu administracji.

Holoubek na stanowisku dyrektora artystycznego zastąpił zmarłego w 1996 roku Janusza Warmińskiego i był nim aż do swojej śmierci w 2008 roku (5 marca minęło właśnie 10 lat). Do pracy w teatrze przyjęła go zresztą ówczesna kadrowa, czyli Ewa Szatkowska. – Pamiętam, jak podczas okolicznościowego spotkania pracowników, na którym byli dyrektor Holoubek, Magdalena Zawadzka czy Piotr Fronczewski, śmiałam się patrząc na to szacowne grono. Bowiem wszystkich tych ludzi przyjęłam do pracy – zauważa.

Ostatni sezon przy Jaracza

Szatkowska przyznaje, że była kadrową bez duszy i ta praca ją szczególnie nie interesowała. Pytana więc, jak to możliwe, że wytrzymała w Ateneum ponad 30 lat, odpowiada podobnie, jak pozostałe moje rozmówczynie, że za wszystkim stoi tzw. magia tego miejsca. – Zawsze interesowało mnie to, co dzieje się na scenie. W dalszym ciągu bardzo lubię też wieczory w teatrze, by widzieć, kto do nas przychodzi. Potem słucham też komentarzy po spektaklu – dodaje.

Z kolei Anna Barc podkreśla, że jak się złapie bakcyla teatru, to już się z niego nie wychodzi. Szybko dodaje jeszcze jeden argument za Ateneum. – Daje możliwość podpatrzenia sytuacji, których normalny człowiek nie jest w stanie zobaczyć, np. kiedy aktor z prywatności wchodzi w swoją rolę – podkreśla.

Anna Dezór, która przeszła już na emeryturę, poza teatrem wytrzymała dokładnie trzy dni. – Lubię to, co robię i nie chciałabym tego zmieniać. Jesteśmy jedną wielką rodziną – zauważa. – Nieustająco mówię wszystkim, że pracuję w Ateneum. To powód do dumy, to jest mój teatr – dodaje Ewa Szatkowska. W teatrze w roku jego 90-lecia, a dokładnie jesienią rusza generalny remont, który wymusi przenosiny sceny i personelu nawet na okres dwóch lat, dlatego trwający właśnie sezon jest ostatnim w budynku przy ulicy Jaracza 2.

– Adam Cissowski