Role dziecięce i filmy dla maluchów czy nastolatków to imponujący dorobek polskiego kina. Łączą też pokolenia. Na serialach z lat 60. czy 70. wychowali się nie tylko dzisiejsi rodzice i dziadkowie, ale także obecna młodzież, włączająca odbiorniki telewizyjne również w czasie wakacji.

Przedstawiamy subiektywny ranking Tygodnika TVP, w którym wzięliśmy pod uwagę role dziecięce w polskim filmie od lat 50. Przypominamy 10 najciekawszych kreacji młodych aktorów, ale także ich dalsze losy.

Część niezapomnianych ról możecie cały czas oglądać na antenach Telewizji Polskiej oraz w serwisie:

VOD.TVP.PL

10 . Krzysztof Musiał - Paweł z „Wojny domowej” (1965 rok, reżyseria Jerzy Gruza)

Serial powstał na kanwie felietonów Miry Michałowskiej, publikowanych wtedy w tygodniku „Przekrój”, a wydanych w zbiorach „Wojna domowa” (1964) i „Wojna domowa trwa” (1966).

15-letni Krzysztof pojawił się na przesłuchaniach do jednego z najlepszych telewizyjnych seriali lat 60. pod swoim prawdziwym nazwiskiem. Dopiero później stał się znany jako Krzysztof Janczar, syn wybitnego aktora Tadeusza, który wystąpił m.in. w filmach „Przygoda na Mariensztacie” (Leonarda Buczkowskiego), czy „Kanał” (Andrzeja Wajdy). To on przyjął pseudonim teatralny Janczar, syn poszedł w jego ślady po latach.

Ale wtedy, jeszcze jako Krzysztof Musiał, rolą filmowego Pawła zrobił furorę, stając się symbolem pokolenia nastolatków wychowywanych w epoce big beatu. Klasyką polskiej muzyki rozrywkowej stał się motyw tytułowy filmu, ale też wykonywany przez Pawła (faktycznie głosem Wojciecha Gąsowskiego) utwór „Tylko wróć”, z tekstem Wojciecha Młynarskiego.

– Nie miałem konkurencji w innych serialach, bo wtedy był tylko jeden kanał telewizyjny, więc miałem wianuszek wielbicielek. Ale byłem za smarkaty, żeby to docenić – śmiał się później ze swej roli Krzysztof Janczar. Dziś znany jest bardziej z drugoplanowych ról w telewizyjnych serialach.

9. Lech i Jarosław Kaczyńscy - Jacek i Placek w filmie „O dwóch takich, co ukradli księżyc”, opartym na powieści Kornela Makuszyńskiego pod tym samym tytułem (1962, reż. Jan Batory)

Jedna z najbardziej intrygujących historii związana z młodymi aktorami w polskim kinie. Bracia Lech i Jarosław Kaczyńscy stali się sławni, zanim stali się znani jako politycy.

Jako 12-latkowie pokonali w castingu 70 innych par bliźniąt i zagrali role Jacka i Placka. Za udział w filmie zarobili 40 tysięcy złotych, co na owe czasy było fortuną. Jak wspominali, byli na planie dość niesforni. Jarosław odpalił świecę dymną w hotelu ekipy filmowej.

„Musieliśmy nosić długie włosy, wtedy, w czasach przedbeatlesowskich, uważano to za zupełne dziwactwo” – wspominali po latach w wywiadzie-rzece „O dwóch takich co ukradli… Alfabet braci Kaczyńskich”, który przeprowadzili Michał Karnowski i Piotr Zaremba.

Już jako dorośli, bracia Kaczyńscy działali w opozycji, zasiadali we władzach NSZZ „Solidarność”. Zostali prawnikami. Nieżyjący Lech Kaczyński był prezydentem Polski w latach 2005-2010. Wcześniej był wiceprzewodniczącym „Solidarności”, prezesem NIK, ministrem sprawiedliwości w rządzie Jerzego Buzka i następnie prezydentem Warszawy. Zginął w katastrofie rządowego samolotu Tu-154 pod Smoleńskiem, lecąc – jako głowa państwa – wraz z delegacją państwową na obchody Zbrodni Katyńskiej. Jarosław Kaczyński jest twórcą i prezesem partii – najpierw Porozumienie Centrum, teraz Prawo i Sprawiedliwość. Był premierem w latach 2006-2007.

8. Aleksandra Prószyńska – Mała w filmie „Zmruż oczy” (2003, reż. Andrzej Jakimowski)

Andrzej Jakimowski w swoim fabularnym debiucie obsadził Olę w roli 10-letniej dziewczynki, która uciekła z nowobogackiego domu, od wiecznie zajętych swoimi sprawami rodziców. Miał doskonałe wyczucie, bo małoletnia aktorka została doceniona przez widzów i krytykę.

Partnerowała Zbigniewowi Zamachowskiemu, występującemu w roli Jaśka, byłego nauczyciela i niespełnionego pisarza, który porzucił życie w mieście i został stróżem resztek dobytku, a właściwie reliktów techniki w likwidowanym Państwowym Gospodarstwie Rolnym. Jasiek udziela dziewczynce azylu, dając słowo, że jej nie wyda rodzicom. Ona zaś ucieczką i kradzieżami niepotrzebnych jej drobiazgów chce zwrócić na siebie uwagę dorosłych. Bohaterowie przemierzają razem zacofane cywilizacyjnie tereny, a opiekun - outsider otwiera przed zbuntowaną dziewczynką świat wartości, zupełnie inny od materializmu jej rodziców. Ci też wkrótce będą musieli zrozumieć, co jest w życiu i ich relacjach z dzieckiem ważne: miłość i rozmowa czy nowy komputer.

Film, poza licznymi nagrodami w Polsce, otrzymał Złotą Różę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Soczi oraz nagrodę główną jury na MFF w San Francisco.

Główna aktorka dziecięca jednak nigdy więcej nie stanęła przed kamerą.

7. Marek Kondrat – Wawrzek w „Historii żółtej ciżemki”, ekranizacji powieści Antoniny Domańskiej (1961 rok, reż. Sylwester Chęciński)

Już kiedy był dzieckiem widziano w nim talent odziedziczony po ojcu Tadeuszu, aktorze teatrów krakowskich, śląskich i warszawskich w pierwszych latach powojennych. Jako dorosły Marek Kondrat należał już do grona najwybitniejszych polskich aktorów.

Mało kto wie, że zdjęcia do „Historii żółtej ciżemki” realizowane były przez Studio Filmowe Kadr jednocześnie z filmem „O dwóch takich, co ukradli księżyc”. 11-letni wtedy Marek z warszawskiego Muranowa mógł psocić w czasie przerw z rok starszymi bliźniakami z Żoliborza, a jak głosi anegdota – jedna z ich zabaw zakończyła się wezwaniem milicji i straży pożarnej, gdy trójka niesfornych chłopaków postanowiła pobawić się na dachu hotelu.

Marek Kondrat wystąpił jako dziecko także w epizodzie „Wojny domowej”, w roli szkolnego kolegi Pawła. Dziś znamy go z niezapomnianych, dorosłych już ról w filmach „Zaklęte rewiry”, „Dzień świra”, „C.K. Dezerterzy”, „Pułkownik Kwiatkowski” czy „Nic śmiesznego”.

6. Dorota Grzelak – Ewa z filmu „Szaleństwa panny Ewy”, zrealizowanego na podstawie powieści Kornela Makuszyńskiego (1984 rok, reż. Kazimierz Tarnas)

Była utalentowaną nastolatką, uczestniczką zajęć aktorskich w łódzkim Pałacu Młodzieży, ale nie wierzyła, że z sukcesem może przejść eliminacje do roli filmowej. Uwierzyli w nią jednak twórcy filmu, którzy wypatrzyli Dorotę na scenie w spektaklu dziecięcym.

W „Szaleństwach panny Ewy” miała domalowane piegi, przyczepiony warkocz i ufarbowane włosy. Zjednała sobie widzów szerokim, wdzięcznym uśmiechem i miłym usposobieniem. Na planie miała okazję współpracować ze śmietanką polskiego aktorstwa: Anną Seniuk, Leonem Niemczykiem, Piotrem Fronczewskim i Emilianem Kamińskim.

Dziś pozwala ludziom uwierzyć w siebie – prowadzi firmę szkoleniową.

5. Monika Rosca i Tomasz Mędrzak – Nel i Staś z ekranizacji powieści Henryka Sienkiewicza „W pustyni i w puszczy” (1973 rok, reż. Władysław Ślesicki)

Ta adaptacja powieści Henryka Sienkiewicza zajmuje czołowe miejsce w rankingu najchętniej oglądanych polskich produkcji, osiągając ponad 38 milionów widzów od premiery w roku 1973.

W rolę Nel wcieliła się 12-latka, która naturalnie nie była długowłosą blondynką, tylko brunetką z krótką fryzurą. Jej tato, Feliks Rosa, był Rumunem, a brat Tomasz został nawet tłumaczem poezji rumuńskiej.

Wystąpiła tylko w tym filmie. Nie porzuciła bowiem dla kina swojej pierwszej miłości: pianina. Monika Rosca to wybitna pianistka i laureatka międzynarodowych konkursów.

Inaczej potoczyły się losy Tomasza Mędrzaka. Zagrał ponad 120 ról teatralnych i przez lata był reżyserem i dyrektorem Teatru Ochota.

4. Marian Tchórznicki – Paragon w „Paragon gola” i serialu „Do przerwy 0:1”, nakręconego na podstawie powieści Adama Bahdaja (1969 rok, reż. Stanisław Jędryka)

Jego powiedzenia „Jak babcię kocham” i „legalnie”, rzucane z naturalną swadą, a także niewątpliwe umiejętności piłkarskie były tym, co wyróżniło ten film spośród innych produkcji dla dzieci i młodzieży. Identyfikowali się z nim chłopcy ganiający za piłką nie tylko w latach 70. i 80., czyli w czasach Kazimierza Deyny i następnie Zbigniewa Bońka, lecz także dekadę później, gdy w reprezentacji Polski grał Wojciech Kowalczyk.

Uniwersalna podwórkowa opowieść na podstawie książki Adama Bahdaja potrzebowała w swojej ekranizacji warszawskiego nastoletniego naturszczyka. Takiego właśnie reżyser Stanisław Jędryka odnalazł na Powiślu. 63-letni dzisiaj pan Marian nadal jest zakochany w Legii Warszawa i pojawia się na trybunach w czasie meczów stołecznej drużyny.

3. Sławomir Wronka – Adaś Niezgódka w ekranizacji książki Jana Brzechwy „Akademia Pana Kleksa” (1983 rok, reż. Krzysztof Gradowski)

Film wielu widzom kojarzy się z niesamowitą ścieżką dźwiękową, śpiewanymi wierszami Jana Brzechwy, ale także z traumatycznym „Marszem wilków” nagranym przez heavymetalowy zespół TSA. I również ze wspaniale dobranym aktorem dziecięcym, którego wyłowiono z kilkuset innych chłopców podczas wieloetapowego castingu w Pałacu Młodzieży.

Sławomir Wronka podbił serca małych i nieco większych widzów. Jak się później okazało, zamiłowanie do wiedzy nie skończyło się u niego na współpracy z profesorem Kleksem (w tej roli wielki aktor Piotr Fronczewski). Został wybitnym naukowcem, profesorem fizyki i kierownikiem Narodowego Centrum Badań Jądrowych.

2. Daniel Kozakiewicz – Darek Tarkowski w „Siedem życzeń” (1984, reż. Janusz Dymek)

Kultowy film tych, których dzieciństwo przypadło na lata 80. Dla tego pokolenia coroczna emisja telewizyjna owego krótkiego, siedmioodcinkowego serialu była wręcz symbolem początku wakacji.

Miniserial opowiada historię 13-letniego chłopca Darka, który uratował przed chuliganami czarnego kota Rademenesa. Okazuje się, że jest to kot mówiący, wcielenie starożytnego Egipcjanina, który z wdzięczności obiecuje spełnić Darkowi tytułowe siedem życzeń.

W prawdziwym życiu Daniel Kozakiewicz był synem Mikołaja Kozakiewicza – socjologa, polityka, marszałka Sejmu kontraktowego, profesora nauk humanistycznych.

Kozakiewicz junior wystąpił też w słynnym peerelowskim serialu komediowym „Zmiennicy” Stanisława Barei. Zagrał brata Kasi Pióreckiej, odtwarzanej przez Ewę Błaszczyk.

Po skończeniu studiów dziennikarskich podróżował po świecie. Wyemigrował do Peru, gdzie zajmował się fotografią artystyczną, po czym wrócił do Polski.

Nasz ranking wygrywa niezapomniany, aktorski duet przeciwieństw. To historia oparta na znanym w kinie, ale jakże genialnym zestawieniu uroczego łobuza z lekko roztargnionym, małym intelektualistą z dobrego domu. Wyruszają na wakacje do swych matek wypoczywających nad morzem i to sami, gubiąc pieniądze, autostopem.

Obaj młodzi aktorzy zostali za swe role bardzo docenieni i byli często obsadzani w serialach młodzieżowych początku lat 70., m.in. w „Wakacjach z duchami” i „Stawiam na Tolka Banana”.

Prawdziwe losy chłopców potoczyły się w sposób równie odmienny, co kreowane przez nich role. „Duduś” został muzykiem i autorem tekstów. Już na studiach, w latach 80., założył słynny Zespół Reprezentacyjny, który nagrał tak znane płyty, jak „Śmierć za idee – ballady Georgesa Brassensa” czy „Mur – piosenki Lluisa Llacha” (w 2005 r. w Barcelonie Łobodziński wręczył mu medal na 25-lecie „Solidarności”). Muzyk jest ponadto tłumaczem książek z języka hiszpańskiego i angielskiego, dziennikarzem, prezenterem telewizyjnym.

Natomiast dorosłe życie „Poldka” się zagmatwało. Gołębiewski popadł w alkoholizm i zmagał się z ciężką chorobą. Od lat 90. zaczął występować w różnych filmach w rolach epizodycznych. W 2003 roku zagrał główną rolę w filmie „Edi” Piotra Trzaskalskiego, za którą otrzymał „Złotą kaczkę” od miesięcznika „Film”. W roku 2008 dostał „Monidło”, nagrodę dla najlepszego niezawodowego aktora, na festiwalu Jana Himilsbacha w Mińsku Mazowieckim.

— Cezary Korycki

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy