W kwietniu 1941 roku premier węgierskiego rządu Pál Teleki, popełnił samobójstwo, w proteście przeciw niemiecko-węgierskiemu atakowi na Jugosławię, z którą wcześniej podpisał traktat pokojowy. W liście pożegnalnym do regenta Horthyego Teleki napisał: „Straciliśmy honor. Stanęliśmy po stronie szubrawców. Będziemy rabować trupy. Staniemy się narodem śmieci. Nie powstrzymałem cię”. Widzimy więc, że honor ma znaczenie, czego nie mogą pojąć ludzie negujący jego sens i znaczenie w działaniu publicznym.

Dość często można dziś usłyszeć, że decyzje jakie podjęły polskie władze, zwłaszcza minister Beck, były szkodliwe, nawet zbrodnicze, spowodowały bowiem, że Polska poniosła ogromne straty, których można było uniknąć. Wystarczyło tylko podporządkować się Hitlerowi. Pojawili się samozwańczy stratedzy - otoczeni wianuszkiem zaprzysięgłych wyznawców, ujawniających się najczęściej w tzw. mediach społecznościowych - przekonani, że oni wiedzą najlepiej jak należało poprowadzić politykę polską w 1939 r.

III Rzesza wspiera Węgry

Wskazuje się, że chociażby Węgry związały się z Hitlerem, a ich los po wojnie nie różnił się niczym od losu Polski, oba kraje stały się sowieckimi satelitami. Ci wytykający ministrowi Beckowi nieudolność i głupotę snujący takie analogie nie rozumieją, że położenia Polski i Węgier były odmienne; Węgry w zamiarach Niemiec i Rosji zajmowały miejsce poboczne, Polska była kluczowa zarówno w przypadku planów Hitlera jak i Stalina. Bez zwasalizowania Polski Hitler nie mógł pozyskać swojego Lebensraumu, z kolei Stalin zamierzał tworzyć sowiecką mocarstwowość maszerując „po trupie” Polski na Zachód. Stąd możliwości politycznej gry Budapesztu i Warszawy w relacjach z Berlinem i Moskwą były różne i polskie ewentualności manewrowania bez porównania mniejsze od węgierskich. Tak jest zresztą do dziś.

Pamiętając o powyższym zbadajmy jakie rezultaty w grach z Hitlerem i Stalinem uzyskali Węgrzy.

Po zakończeniu I wojny światowej Węgry zostały bardzo surowo potraktowane - decyzją zachodnich mocarstw zostały zmniejszone z 325 tysięcy kilometrów kwadratowych do 93 tysięcy, straciły dostęp do morza i 13 milionów mieszkańców. Węgrzy mieli jednak nadzieję, że odzyskają utracone tereny i widzieli w Niemcach, kwestionujących ustanowiony porządek wersalski sojuszników.

Hitler to wykorzystał i wsparł aspiracje terytorialne Węgier. W listopadzie 1938 roku Węgry uzyskały terytorium południowej Słowacji i Ruś Zakarpacką (11 927 kilometrów kwadratowych). W sierpniu 1940 r. pod naciskiem Niemiec Rumunia musiała odstąpić Węgrom północną część Siedmiogrodu (43 104 kilometry kwadratowe). Do kwietnia 1941 r. Węgrzy anektowali też 11 tysięcy kilometrów kwadratowych terytoriom Jugosławii.

Dzięki temu obszar państwowy Węgier powiększył się do 172 tys. km kw., a ludność z 9 do 14,6 miliona. Dla Węgrów był to znak, że sojusz z III Rzeszą jest opłacalny – Węgry przystąpiły do paktu antykominternowskiego i w kwietniu 1941 r. zaangażowały się militarnie po stronie państw Osi przeciw Jugosławii.

Po ataku Niemiec na ZSRR w czerwcu 1941 r. generalicja węgierska domagała się wypowiedzenia wojny Związkowi Sowieckiemu i wysłania wojsk na front wschodni. 11 kwietnia 1942 r. 200-tysięczna węgierska armia dołączyła do niemieckiej Grupy Armii Południe na południu Rosji.

Doznała jednak wielkiej porażki. W ciągu 12 dni walk nad Donem straciła 85 proc. stanu osobowego (zabici, ranni i wzięci do niewoli żołnierze). W walkach utraciła broń: 110 tys. karabinów, 460 dział ppanc., ponad 70 samolotów oraz 111 czołgów. Zdemoralizowane i pozbawione zdolności bojowych jednostki węgierskie zostały skierowane przez Niemców do zadań okupacyjnych.

Zająć Budapeszt z marszu!

W 1943 r. stojący na czele państwa regent Miklós Horthy doszedł do wniosku, że wojna może zakończyć się klęską Niemiec i podjął tajne negocjacje pokojowe z aliantami zachodnimi. Niemcy to odkryli. W marcu 1944 r. Niemcy przejęli kontrolę nad polityką, gospodarką i armią Węgier.

Do Budapesztu przybył Adolf Eichmann. Rozpoczęło się tworzenie gett, z których od 15 maja 1944 roku do Auschwitz było wysyłanych pociągami 12 tysięcy Żydów dziennie. W ciągu niespełna dwóch miesięcy deportacje do obozów śmierci objęły około 440 tys. osób. Węgierscy Żydzi stali się największą grupą ofiar obozu zagłady Auschwitz-Birkenau.

Hitler pozbawił Horthego władzy, regentem Węgier został Ferenc Szálasi, przywódca prohitlerowskiej partii Strzałokrzyżowców. Węgry miały pozostać „najwierniejszym sojusznikiem III Rzeszy”.

Dowódca węgierskiej armii generał Ferenc Szombathelyi zakazał stawiania oporu Niemcom. Mimo to został usunięty ze stanowiska, aresztowany i wywieziony do Rzeszy. Jednak wielu oficerów węgierskich entuzjastycznie witało Niemców jako sojuszników. Także zwykli Węgrzy widzieli w Niemcach obrońców przed nadchodzącymi wojskami sowieckimi.

W październiku 1944 r. ofensywa wojsk sowieckich wdarła się na Węgry. Stalin wydał rozkaz marszałkowi Rodionowi Malinowskiemu: „Zająć Budapeszt z marszu”. 28 października rozpoczęła się operacja, która miała doprowadzić do zdobycia stolicy Węgier. 1 grudnia na polecenie Hitlera miasto ogłoszono twierdzą. Poza wojskiem było w nim 800 tys. cywilnych mieszkańców, brak było zapasów żywności i lekarstw.

Węgrzy jednak bronili miasta, wśród obrońców walecznością wyróżniały się węgierskie oddziały Waffen-SS. Walki o Budapeszt trwały dłużej niż Powstanie Warszawskie. Zginęło ponad 100 tys. żołnierzy i 300 tys. mieszkańców Budapesztu (dużo więcej niż w Warszawie podczas Powstania). Zabudowa miasta została zniszczona w 80 proc. – to też wynik zbliżony do skali zniszczeń Warszawy.

Sowiecka zemsta

Dla ludności cywilnej kapitulacja nie oznaczała końca piekła. Sowiecki marszałek Malinowski barbarzyńskim zwyczajem pozwolił swoim sołdatom przez dwa dni pastwić się nad mieszkańcami zdobytego miasta. Sowieci dopuszczali się zbrodni na masową skalę, zamordowano blisko 40 tys. mieszkańców. Rabowano wszystko, co miało jakąkolwiek wartość.

Sowieci zgwałcili 50 tys. kobiet i dziewcząt w wieku od 10 do 70 lat. Węgierskie dziewczęta były porywane, więzione, wielokrotnie gwałcone i często mordowane. Zbrodni gwałtów Sowieci dopuszczali się na terenie całych Węgier - ponad 400 tysięcy kobiet zostało zarejestrowanych jako zarażone chorobami wenerycznymi na skutek gwałtów.

W sposób wyjątkowo okrutny traktowano oficerów i żołnierzy armii węgierskiej; wydany przez aliantów Sowietom naczelny dowódca węgierskiej armii generał Szambathelyi poniósł męczeńską śmierć wbity na pal. Eliminowano węgierską elitę, mordowano oficerów, do łagrów na Sybir wywożono szeregowych żołnierzy.

Ogółem Sowieci aresztowali i wywieźli do łagrów 700 tys. Węgrów, większość z nich straciło tam życie - po latach wróciło na Węgry zaledwie 300 tys. Ludność Węgier w tym czasie liczyła około 10 milionów co oznacza, że same tylko wywózki objęły 7 proc. ludności.

I jeszcze jedna uwaga - stalinizm na Węgrzech był bez porównania bardziej okrutny niż w Polsce. Były ambasador Węgier w Polsce Ákos Engelmayer tłumaczył: „Proszę pamiętać, że - inaczej niż w przypadku Polski - Sowieci wkroczyli na Węgry jako do kraju, który przegrał wojnę. I wbrew temu, co myśli się powszechnie, Węgry zostały podczas wojny potwornie zniszczone”.

Po stronie szubrawców. Historia alternatywna

Spróbujmy zastanowić się, jakie mogłyby być losy Polski, gdyby polskie władze, tak jak węgierskie, zdecydowały się „stanąć po stronie szubrawców”.

Mogłoby być na przykład tak:

Beck miał rację

Można pisać scenariusze alternatywnej historii, można też wytykać głupotę czy nieudolność ludziom, którzy odważyli się przeciwstawić się Hitlerowi i Stalinowi. Warto jednak zastanowić się, czy gdyby wizje sojuszu z Hitlerem spełniły się, to może zamiast pomników bohaterskiego Powstania Warszawskiego mielibyśmy wstyd po zagładzie Festung Warschau, bronionej przez polskich esesmanów, tak jak Budapeszt był broniony przez węgierskich esesmanów w 1945 r.

Nie można też byłoby zaprzeczać, że byli polscy esesmani, polskie obozy koncentracyjne, a państwo polskie uczestniczyło w zbrodniach popełnianych przez III Rzeszę.

Obrona i zagłada Budapesztu w 1945 r. jedna z najkrwawszych bitew II wojny światowej nie przeszła do historii Węgier tak, jak budujący patriotyzm i umacniający tożsamość narodową mit Powstania Warszawskiego w Polsce. Polacy mogą być dumnymi z bohaterstwa żołnierzy Armii Krajowej, Węgrom pozostało wstydliwe milczenie, usuwanie z pamięci beznadziejnej obrony Budapesztu przez esesmanów.

Entuzjastom sojuszy z Hitlerem i „Paktu Ribbentrop-Beck” opowiadającym, iż Polacy mogli w czasie II wojny światowej uniknąć strat, pokonać Związek Sowiecki, i obronić niepodległość trzeba tłumaczyć jak bardzo się mylą. Trzeba wyjaśniać, że w 1939 roku minister Beck miał rację.

– Romuald Szeremietiew

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy

Autor jest prawnikiem, historykiem, specjalistą w dziedzinie obronności. W przeszłości był m.in. wiceministrem obrony narodowej.