Podejmowane przez polityków próby porozumiewania się z młodym elektoratem mogą wydawać się śmieszne, podobnie zresztą jak niektóre zachowania tego pokolenia. Jednak wymuszone płacze kandydatów, komiksowo przerysowane uczucia, złość, smutek czy radość to – jak zauważył szef Fundacji Republikańskiej Marek Wróbel – nie błędy, lecz celowa strategia, oparta na zachodnich doświadczeniach. Ale czy może być skuteczna także w Polsce?

Ci ludzie są inni

Młodzi dla starszych są trochę jak przybyły z kosmosu E.T., i to na samym początku filmu. Trzeba włożyć wiele pracy, aby to młodsze pokolenie rozgryźć. Anegdot o tym, jak trudno się nawzajem zrozumieć, jest masa:

● Wydawałoby się, że za tę pracę w dużej instytucji finansowej większość studentów kierunków ekonomicznych dałaby się pokrajać. Nowoprzybyła absolwentka początkowo sprawnie sobie radzi, jest nieźle przygotowana merytorycznie, ale w pewnym momencie, w środku dnia pracy stwierdza: „muszę odpocząć” i nie zważając na obecność przełożonych kładzie się na stojącą w biurze sofę i zapada w poobiednią drzemkę.

● Młody pracownik call-center ma awansować na menedżera. Niestety, spóźnia się na kluczową rozmowę. Zapytany na drugi dzień, co się stało, odpowiada ze łzami w oczach i rozbrajającą uczciwością, że oglądał seriale do rana i zaspał.

● Niżej podpisany prowadzi zajęcia ze studentami on-line, jak to w czasach koronuwirusa. Rozmawiamy ze sobą, ale mają włączone tylko mikrofony. W pewnym momencie jeden z nich, grzeczny i pilny student prosi: – Przepraszam, mógłby pan powtórzyć? Jestem na spacerze z psem.

Kazik Staszewski śpiewał „to co najbardziej mnie wk… u młodzieży, to to, że już więcej do niej nie należę”. Gołym okiem widać, że ci ludzie są inni. Jak do nich trafić, jak sprzedać im produkty, czy – na przykład – kandydata na prezydenta?

Homeland Generation

W USA milenialsi to dziś potęga. W tym roku stali się główną siłą demograficzną. Szybko stają się także dominującą siłą finansową i będą coraz mocniejsi – uwzględniając, że za Oceanem tę generację określa się jako urodzonych między rokiem 1980 a 1997.

Ukształtował ich rosnący dobrobyt, bezpieczeństwo finansowe, brak globalnych zagrożeń z lat 90. I, co najważniejsze, skok technologiczny.

Są pewni siebie, chcą robić rzeczy, które ich interesują, lubią rozrywkę. Wartości i religia to raczej nie ich domena. Realizują się w grupach. Młodsi w internetowych, starsi bardziej cenią bezpośredni kontakt. Z kontaktów w tych grupach czerpią zainteresowania, język, system etyczny. Grupy są dla nich ważniejsze niż ich codzienne otoczenie.

Milenialsom po piętach depcze pokolenie Z – urodzone w XXI wieku. Jest bardziej konserwatywne, rzadziej ma kontakt z narkotykami, jest w nim mniej niechcianych ciąż. Gdy rodziło się, świat właśnie dowiedział się, że ład globalny i wieże WTC nie są wieczne. A potem historia znowu przyspieszyła.

W 2005 roku, gdy szukano nazwy dla tej generacji rozważano określenie „Homeland Generation” – od Department of Homeland Security, nazwy instytucji stworzonej do walki z terroryzmem w USA. Pokolenie Z jakby było bardziej przygotowane na dzisiejsze czasy, szuka wartości, jest pilniejsze, dba o przyszłość, stara się zabezpieczać. Nie zachłystuje się infotechnologią, bo w niej wyrosło, ale raczej jest jej ofiarą – miewa kłopoty w bezpośrednich relacjach. Jest też ostrożniejsze niż milenialsi.

Każda grupa jak widać ma swoje atuty. Dzisiejszym światem będą rządzić za chwilę i to przez dłuższy czas zapewne milenialsi – generacja Marka Zuckerberga (ur. 1984 r.) się umocni i odbierze władzę generacjom Billa Gatesa (ur. 1955) i Elona Muska (ur. 1971).

Ale czy wszystko to przekłada się na polskie realia? Śmiem twierdzić, że tylko częściowo.

Spóźnieni milenialsi

A to dlatego, że my mamy nieco innych milenialsów. Przede wszystkim można zapomnieć o roku 1980 jako początku tej generacji. Ludzie urodzeni na początku lat 80. nie wychowywali się w stereofonicznym i hipotecznym dobrobycie made in USA i made in Japan sprzed trzech dekad. Dorastali w nadwiślańskich latach 90. kiedy Polską szarpały niepokoje społeczne i gospodarcze, zaś poczucie bezpieczeństwa było oceniane często jako niższe niż w stanie wojennym.

Stabilizacja i pewność jutra pojawiły się dopiero w drugim tysiącleciu wraz z wejściem w struktury europejskie, ale i to szybko się skończyło wraz z tsunami bezrobocia wśród młodych, które pokaźną część generacji skazała na zagraniczną tułaczkę. Badania wskazywały, że naszych milenialsów hartowały, ale też przerażały kredyty frankowe, a w ich świadomości bardzo mocno utkwiły medialne echa afery Amber Gold, odbierające zaufanie do otaczającego ich świata.

Dopiero odnowienie państwa i wzrost gospodarczy po 2015 roku zaczęły rodzić powszechne poczucie dobrobytu. Na swój sposób więc polscy milenialsi (nazywani też „generacją Y”) i pokolenie Z zamieniły się miejscami w stosunku do tego, jak jest na Zachodzie. Potwierdza to raport firmy Deloitte z 2019 roku, w którym napisano: „Na jednym krańcu znajdują się starsi przedstawiciele pokolenia Y, którzy wchodzili na rynek pracy w czasie, gdy kryzys nabierał rozpędu. Na drugim — przedstawiciele pokolenia Z, z których wielu przeżyło połowę swojego życia w pokryzysowej rzeczywistości”.

Co więc z polską generacją Z? Ta dopiero w gruncie rzeczy nabiera kształtu wraz z pandemią, która brutalnie wdarła się w nasze jakże istotne spory o klimat, ACTA2, albo metody walki z kornikiem drukarzem.

Niedawno hiszpański dziennik „El Mundo” pisał o tym, że do pandemii najlepiej mentalnie przygotowani są najmłodsi Hiszpanie. Są trochę jak tak zwani „preppersi” – ludzie całe życie szykujący się na kataklizm lub wojnę, gromadzący żywność, wytrenowani, uzbrojeni.

Tak jest z generacją młodych iberyjczyków, którzy załapali się na zamachy terrorystyczne, bezrobocie, separatyzmy. W Polsce ich rówieśnicy w tym czasie pławili się w rekordowym nad Wisłą dobrobycie i o mało co nie zostali świadkami bodajże pierwszej w naszej historii równowagi budżetowej. A od karczemnych awantur politycznych uciekali w świat socialmediów, kultury, sportu, zainteresowań.

Różne światy, mniej konfliktów

Także skok technologiczny nad Wisłą wyglądał u nas inaczej. Z wielkim opóźnieniem. Amerykańscy, a potem zachodni odbiorcy już w latach 80. korzystali z ogromnego wyboru mediów, telewizji satelitarnej, kablowej, dopiero potem internetu. Powodowało to szybsze rozmywanie się niektórych elementów tradycyjnego kodu kulturowego. Przede wszystkim jego spójności.

W Polsce do końca lat 80. całe społeczeństwo było skazane na jedną telewizję. Mogło się kłócić o jej przekaz, ale żyło tą samą agendą. Potem ta oferta też się wcale tak szybko nie rozszerzała, bo dwie prywatne telewizje i jedna publiczna nie różniły się zanadto od siebie. Dopiero Facebook i jego następcy spowodowali rewolucję. O ile przypominam sobie grupę studentów dziennikarstwa, moich koleżanek i kolegów z lat 1997-2002 to mogła się ona spierać, ale wiedzę czerpała ze zbliżonych źródeł. Miała wspólne tematy.

Dziś grupa studentów jest zatomizowana, bo żyje w innych światach zamkniętych w grupach społecznościowych. Mniej się konfliktuje, bo i pól konfliktu mniej. Pochodzi z różnych aeropagów. Ale o grupie trzydziesto– czy czterdziestoparolatków już niekoniecznie można powiedzieć to samo. Zresztą nie tylko w Polsce.

Niedawne badanie instytutu Capgemini przeprowadzone przede wszystkim wśród mieszkańców państw wysokorozwiniętych wykazało, że „wykluczenie internetowe” występuje najczęściej wśród… starszych milenialsów. Jak widać w przypadku globalnych procesów społecznych metki i definicje są nader nieprecyzyjne, a pomiary niedokładne.

Przytulanie konstytucji

„Zarówno zdobyta wiedza, jak i zebrane doświadczenia są prawdziwe, lecz rzeczywistość przyjmuje tak wiele form i kształtów, że pozostaje tajemnicą” – uczy chińska filozofia taoizmu. To precyzyjnie charakteryzuje problem, z którym borykają się twórcy kampanii marketingowych i politycznych kierowanych do omawianych tu grup pokoleniowych. Szczególnie, że w Polsce nie sposób wyznaczyć granicy między generacjami, a w dodatku ich reakcje mogą być o sto procent odmienne.

Łzy i „przytulanie konstytucji” przez starszego milenialsa rozbawią do rozpuku, a młodego „zeta”, wrażliwego, ale mniej wyczulonego na cynizm, nienauczonego dobrze zwykłych interakcji, poruszą. Instarelacja [dzielenie się z swoim codziennym życiem na Instragramie – red.] z „młodą lekarką”, która będzie głosować, bo ją mama przekonała, to też już oczywiste odwołanie się do ceniących relacje rodzinne „Zetów”. I – jak wskazuje popularność – udane.

Ale czy takie kampanie mogą dziś zmienić generalny układ w życiu publicznym? Mam wątpliwości. Ze względu na liczbę niewiadomych to raczej badanie placu bojem. Nieuniknione w takim przypadku błędy obciążą obecnych kandydatów, być może ich trwale „spalą”, co bywa częste w przypadku wyborów prezydenckich. Skorzystać za to mogą ci, którzy stoją za nimi, wyciągając wnioski na przyszłość.

Nie tylko jednak oni. Także my, nieco starsi – bo lepiej poznamy młodych Polaków, z którymi musimy nauczyć się rozmawiać, jeśli chcemy przetrwać.

– Wiktor Świetlik

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy