Co powiedziałby świat, gdyby Rosjanie sami zdobyli Warszawę?

Stefan Korboński, szef Kierownictwa Walki Cywilnej przy Delegaturze Rządu RP na Kraj:

Czuliśmy, że zbliża się moment decydujący. W lipcu wziąłem udział w paru rozmowach, na których był obecny Delegat Rządu [Jan Stanisław] Jankowski i wojskowi oraz cywilni przywódcy podziemia. Uczestnicy ich, przy tej czy innej okazji, wypowiadali się na temat aktualnej sytuacji i stawiali horoskopy na przyszłość. Wyłaniała się z tego zupełnie jasna koncepcja powstania.

Brali oni pod rachubę po pierwsze konieczność wystąpienia zbrojnego w Warszawie, jako jednego z elementów „Burzy”. […]

Po drugie, było nie do pomyślenia, by 40-tysięczna AK w Warszawie mogła wytrzymać bez końca i bez użycia broni widok cofających się, rozbitych Niemców.

Po trzecie, duma i godność narodowa wymagały, by stolica była wyzwolona własnymi, polskimi rękoma i to było poza wszelką dyskusją.

Po czwarte – co powiedziałby świat zachodni, gdyby Rosjanie zdobyli Warszawę tylko własnym wysiłkiem? Wtedy Stalin bez trudu przekonałby aliantów, że AK, rząd podziemny i całe w ogóle polskie podziemie – to fikcja.

Warszawa, lipiec 1944


Stwarzamy Sowietom trudność polityczną

Gen. Tadeusz Bór-Komorowski, dowódca Armii Krajowej w meldunku do gen. Kazimierza Sosnkowskiego (Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych):

1. Na podstawie dotychczasowego przebiegu wypadków stwierdzam, że Sowiety dążą do wywołania powstania w Polsce przy pomocy Polskiej Partii Robotniczej. Liczą oni, że społeczeństwo polskie, zmęczone okupacją niemiecką i żądne odwetu, da się porwać do walki. Zarządzenia sowieckie przewidują wywołanie walki z chwilą przekroczenia przez nich Bugu.

[…] Oceniam, że zamiary sowieckie mogą udać się w realizacji, o ile nie przeciwstawimy im tu swej postawy i swego działania. Zdaję sobie sprawę, że udanie się takiego wybuchu ułatwiłoby Sowietom działania wojenne, lecz głównie miałoby wartość polityczną.

Kraj stworzyłby pozory chęci współpracy z Sowietami i podporządkowania się im, a ludność poniosłaby olbrzymie straty oraz nastąpiłby rozłam w społeczeństwie polskim, co ułatwiłoby Sowietom przeprowadzenie ich planów politycznych w Polsce.

2. Siły AK składają się z tzw. plutonów powstańczych i oddziałów partyzanckich, są dziś zdolne do wykonania „Burzy” przez nękanie tylnych elementów cofających się Niemców, działalność ta nie może dać dużego efektu militarnego, jest jedynie demonstracją zbrojną. [...]

Przy obecnym stanie sił niemieckich w Polsce i ich przygotowaniach przeciwpowstańczych, polegających na rozbudowie każdego budynku zajętego przez oddziały, a nawet urzędy, w obronne fortece z bunkrami i drutem kolczastym, powstanie nie ma widoków powodzenia. Może ono udać się jedynie w wypadku załamania się Niemców i rozkładu wojska. […]

Dając Sowietom minimalną pomoc wojskową, stwarzamy im jednak trudność polityczną, AK podkreśla wolę Narodu w dążeniu do niepodległości. Zmusza to Sowiety do łamania naszej woli siłą i stwarza im trudność w rozsadzeniu naszych dążeń od wewnątrz.

Zdaję sobie sprawę, że ujawnienie nasze może grozić wyniszczeniem najbardziej ideowego elementu w Polsce, lecz niszczenia tego nie będą Sowiety mogły przeprowadzić skrycie, a będzie musiał nastąpić jawny gwałt, co może wywołać protest przyjaznych nam sojuszników.

W trudnej naszej sytuacji, decyzje te uważam za konieczne i możliwe do zrealizowania.

Warszawa, 14 lipca


Pozostawało tylko wybrać właściwą chwilę

Gen. Tadeusz Bór-Komorowski:

Rozumieliśmy dobrze, że walka w mieście nie może być rozpoczęta za późno, kiedy los stolicy miałby już tylko zależeć od rozwoju zewnętrznych działań wojennych. Powinna ona być podjęta w takim czasie, by w naszych rękach pozostawić wpływ na wypadki.

Z drugiej strony, byliśmy w pełni świadomi strasznego niebezpieczeństwa, jakie by sprowadzić musiała akcja przedwczesna. Nasze zapasy amunicji i żywności starczyć mogły zaledwie na siedem do dziesięciu dni walki. Największa jednak trudność leżała w niemożności uzgodnienia działań z dowództwem sowieckim. […]

Na zebraniu Komisji Głównej Rady Jedności Narodowej, w obecności Delegata Rządu i Przewodniczącego Rady, zapytałem zebranych, czy uważają, że wkroczenie wojsk sowieckich do Warszawy winno być poprzedzone opanowaniem stolicy przez Armię Krajową. Odpowiedziano mi jednogłośnie – tak.

Postawiłem następnie pytanie drugie: ile czasu powinno upłynąć pomiędzy opanowaniem miasta a wkroczeniem doń Armii Czerwonej? Po dyskusji ustalono, że byłoby pożądane, aby przynajmniej dwanaście godzin pozostawało dla dania możności administracji cywilnej objęcia swych funkcji i wystąpienia w charakterze gospodarza, przyjmującego wkraczające wojska sowieckie.

To stanowisko przedstawicieli Rady Jedności Narodowej było dla mnie rozstrzygające. W ten sposób pozostawało mi tylko wybrać właściwą chwilę wyjścia z podziemia do otwartej walki o stolicę.

Warszawa, 24 lipca

– wybrał i podał do druku Tomasz Borkowski


Wszystkie domy udekorowane flagami jak w dniu święta narodowego

Bronisława Magdalena Suszczyńska-Ochman, „Suzuki”, „Anna” (1904-1970), zastępczyni komendantki szpitala powstańczego przy ul. Widok 7, a następnie Chmielnej 28:

Seria z rozpylacza, potem druga… Zerwałam się – aha, to Powstanie. Za oknem wstaje dzień bezsłoneczny. Godziny się wloką, nic nie ma do roboty, rannych jeszcze nie ma, chwała Bogu.

Schodzę do bramy. Stoją krzesła, ławki i jakoś tam mniej nudno. Kamienica [ul. Widok 7] zaczyna żyć swoim mniej więcej normalnym życiem. Gotują, wynoszą śmiecie… Tylko wszystko zaczyna być jakieś ogólne, wszyscy są ze sobą zaprzyjaźnieni. Ludzie mają uczucie, że jakiś koszmar odpadł. […]

Aleje Jerozolimskie ciągle pod obstrzałem. Na ulicę Widok nosa nie można wychylić, za każdym razem, gdy ktoś usiłuje wyjść, padają strzały z karabinu. Ktoś wstrzelał się w bramę, a może we wszystkie bramy po nieparzystej stronie, od czasu do czasu „zasuwa” serię na wszelki wypadek i zupełnie paraliżuje nasze ruchy.

Usiłujemy porozumieć się z przeciwną stroną ulicy, dajemy znaki i chcemy rozmawiać. Trzeba to robić ostrożnie, zza muru, żeby nas nie postrzelono w oknie. Głos odbija się karykaturalnie i brzmi jak trąba jerychońska pod akompaniamentem salw.

Około drugiej wpada do bramy pierwszy powstaniec. Szedł do Brackiej i miał dotrzeć do oddziału walczących w restauracji „Żywiec” na rogu Alej i Marszałkowskiej. Poszła za nim seria strzałów.

Jest to młody chłopiec, robotnik, w polskim płaszczu wojskowym, z gołą głową. W ręku karabin, do którego nie ma ani jednego naboju.

[…] W bramie Bracka 17 leży ciężko ranny. Patrol na ochotnika… Pierwsza wyprawa – prowadzi ją dr J. [Janina Krzyżanowska „Josek”, siostra Autorki]. Ustawiają się w bramie, trzeba przebiec do bramy po drugiej stronie ulicy, a potem znów do następnej…

Jest ich do rogu trzy i jedna za rogiem. Ostrożnie wy-suwają się z bramy i zatrzymują we wnęce. Panuje zupełna cisza. Serca biją mocno nam pozostałym.

Wybiegają dwie pierwsze, w sekundę za nimi seria. Przez chwilę bez przerwy walą w bramę. Kule rozpryskują się po jezdni jak groch i odskakują.

Zatrzaskujemy bramę i dopiero po chwili ostrożnie wyglądamy. Dr J. i Danka [Kohutnicka] bezpieczne, dają nam znaki z przeciwnej strony ulicy. Znów seria w bramę, żeby nam się nie zachciało wychodzić. Zupełnie nie sposób przeciągnąć nosze, a tym bardziej przenieść rannego. Sytuacja paskudna. Trzeba czekać do zmierzchu, a przez ten czas ranny może się całkiem wykrwawić. […]

Było już zupełnie ciemno, kiedy – przebiegając po jednej przez jezdnię – wróciły dr J. i Danka. Były rozentuzjazmowane, uradowane.

„Magdziu, tam jest Polska, rozumiesz? Wszystkie domy na Chmielnej udekorowane flagami jak w dniu święta narodowego – opowiadała podniecona. – Jutro o świcie przenosimy się na Chmielną do hotelu «Terminus», który zajęłam na szpital. Tu nie ma sensu tkwić, w tej chwili siedzimy jak myszy w pułapce, na muszce gołębiarzy. Nawet jak ich jutro zlikwidują, walki będą się toczyć o każdy dom w Alejach, a więc Widok będzie bezpośrednio na linii ognia”.

Warszawa, 2 sierpnia 1944

– wybór całości Agnieszka Dębska

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy