„W ciągu ostatnich trzydziestu lat miałem zaszczyt prowadzenia długich rozmów z trzema papieżami: Janem Pawłem II, Benedyktem XVI i Franciszkiem” – pisze George Weigel, wybitny znawca tematyki i najważniejszy biograf Jana Pawła II. – A „wiedza wyniesiona z tych dialogów – jak również z wieloletnich kontaktów z katolikami ze wszystkich kontynentów, reprezentującymi wszystkie stany życia w Kościele – stała się dla mnie motywacją do przedstawienia swoich refleksji”.

Są one treścią głośnej już, mocnej i wyrazistej książki „Następny papież”. W dwunastu rozdziałach autor omawia kolejne wyzwania, przed którymi stanie następny papież.

Czym jest Kościół? Na pewno nie jest korporacją – podkreśla Weigel. – A katolicki sposób „bycia Kościołem” się zmienia. Kościół katolicki istnieje po to, aby głosić Jezusa Chrystusa i Jego Ewangelię – podkreśla Weigel. Dlatego następny papież musi to rozumieć i musi tego uczyć katolików na całym świecie. Musi być w pełni oddany nowej ewangelizacji jako wielkiej strategii Kościoła w XXI wieku.

Temu celowi ma być podporządkowany urząd papieża. Jeśli papież będzie rozumiał, że utwierdzanie braci jest zasadniczym obowiązkiem jego urzędu to będzie sprawował swoje przywództwo w sposób przypominający wiernym, że są uczniami-misjonarzami powołanymi do świadczenia o mocy Ewangelii oraz ukazywania Chrystusa światu.

Następny papież musi rozumieć, że kryzys światowej cywilizacji w XXI wieku dotyczy koncepcji osoby ludzkiej, a odpowiedzią na niego jest ożywienie humanizmu chrześcijańskiego.

Musi wzmocnić episkopat i zreformować proces wyboru biskupów – musi znaleźć biskupów, którzy będą umieli zreewangelizować społeczeństwa postchrześcijańskie (a często agresywnie antychrześcijańskie), i musi też znaleźć takich, którzy będą potrafili ewangelizować społeczności pogańskie, które nigdy wcześniej nie słyszały Dobrej Nowiny.

Czy istnieje jakikolwiek szablon nadający się do rozpoznawania ludzi mogących pełnić urząd biskupi w tak rozmaitych okolicznościach? Istnieje. Następny papież powinien go znać i stosować.

Musi przyspieszyć reformę kapłaństwa i życia konsekrowanego.W trzecim dziesięcioleciu XXI wieku Kościół katolicki liczy około czterystu tysięcy księży. Następny papież musi rozumieć, że kryzys kapłaństwa w XXI wieku wynika z braku wierności i tożsamości.

Musi przypomnieć katolikom świeckim, że ochrzczony świecki katolik, który w chrzcie otrzymał wielką godność i odpowiedzialność, nie jest wiernym drugiej kategorii. Nowy papież musi zawsze przypominać wiernym, że są „światłem świata” (Mt 5,14) oraz że nie ma nic ważniejszego od bycia głosicielami Ewangelii i skutecznymi świadkami Jezusa Chrystusa w świecie.


Następny papież musi podjąć gruntowną reformę administracyjną i finansową Stolicy Apostolskiej. „Nie da się zbyt mocno podkreślić, że w XXI wieku nieposzlakowana uczciwość centralnego zarządu Kościoła w kwestii spraw finansowych ma w oczach świata zasadnicze znaczenie, jeśli chodzi o skuteczność głoszenia Ewangelii” – zaznacza Weigel.

Następny papież musi wzmocnić dążenie do jedności chrześcijan jako oparte na prawdzie i musi wspierać dialog międzyreligijny, którego centrum będzie stanowiła prawda – papież przyczyni się najlepiej do rozwoju tej wymiany myśli, jeśli odmówi obciążania i tak już trudnych rozmów brzemieniem fałszywych obrazów i tropów.

Musi pojmować zasadniczą dynamikę świata polityki i globalnej gospodarki w XXI wieku oraz musi dostrzegać, że jedynym naciskiem, jaki może wywierać Kościół w tych sprawach, jest ten moralny.

Następny papież musi być przede wszystkim radykalnie nawróconym uczniem – człowiekiem ukształtowanym przez przekonanie, że Jezus Chrystus jest wcielonym Synem Bożym, który objawia światu oblicze Boga, miłosiernego Ojca, oraz prawdę o człowieczeństwie, o jego godności i przeznaczeniu.

Prezentujemy fragment książki „Następny papież”, wydanej nakładem poznańskiego wydawnictwa „W Drodze”. Autorką przekładu jest Dominika Krupińska.

Następny papież musi rozumieć, że doktryna wyzwala, a katolicyzm może i musi być wyznaniem zarówno cechującym się przejrzystą doktryną, jak i objawiającym Boże miłosierdzie.

(…) Istnieje wyraźna korelacja między zanikiem katolickiej doktryny i praktyk w Europie Zachodniej a trwającą w tym regionie próbą stworzenia katolicyzmu w wersji light – cechującego się nieokreślonymi przekonaniami i brakiem wyraźnych granic, jeśli chodzi o postępowanie – który ma być specyficzną dla XXI wieku metodą duszpasterską. Zjawisko to jest najbardziej wyraźne w europejskich krajach niemieckojęzycznych, ale się do nich nie ogranicza.

Katolicyzm „lekkostrawny” ponosi ewangeliczną i duszpasterską klęskę w całej Europie Zachodniej, podobnie jak w Ameryce Północnej, Ameryce Łacińskiej, Australii i Nowej Zelandii.

Lekkostrawny kontra radykalny

Natomiast żywymi i pełnymi energii częściami światowego Kościoła w trzecim dziesięcioleciu obecnego wieku są te, które uznały za swój priorytet głoszenie Ewangelii, twórczo i ze współczuciem nauczają pełni wiary katolickiej oraz oferują katolikom, którzy odeszli ze wspólnoty, niezadowolonym protestantom oraz ludziom niewierzącym odmienny i bardziej satysfakcjonujący styl życia, zakorzeniony w przyjaźni z Jezusem Chrystusem.

Prawidłowość ta jest najlepiej widoczna w młodych Kościołach lokalnych Afryki Subsaharyjskiej. Uwidacznia się również w rozrastającej się części katolicyzmu w Ameryce Północnej, jak i w pędach jego nowego życia, jakie przebijają się przez twardą, zeświecczoną glebę Europy.

Ta prawidłowość ma zastosowanie także, jeśli chodzi o rozmaite instytucje katolickie. Obowiązuje w przypadku parafii, diecezji, wspólnot zakonnych, seminariów oraz świeckich ruchów odnowy.

Być może jej najbardziej dramatycznego przykładu dostarczają żeńskie wspólnoty zakonne na Zachodzie. Te z nich, które zrezygnowały z habitów oraz typowego dla siebie stylu życia i których członkinie regularnie sprzeciwiają się autorytatywnemu nauczaniu Kościoła, wymierają; te zaś, które przyjęły reformę życia zakonnego wprowadzoną przez Sobór Watykański II dekretem Perfectae caritatis według obowiązującej interpretacji sformułowanej w 1996 roku przez papieża Jana Pawła II w adhortacji apostolskiej Vita consecrata , rozrastają się – nawet mimo tego, że społeczeństwo proponuje kobietom coraz więcej możliwości posługi i przewodzenia.

Podobny wzorzec występuje też w przypadku świeckich ruchów odnowy w Kościele: w ostatnich dziesięcioleciach kwitły te, które są wierne pełni katolicyzmu.

Ich atrakcyjność ukazana została również przez zaskakujący fakt, że w Stanach Zjednoczonych rekrutacja do seminariów nie załamała się pod presją skandalu wywołanego przez nadużycia seksualne księży. Młody człowiek rozeznający dzisiaj, czy ma powołanie kapłańskie, nie tylko zastanawia się nad bardzo wymagającym stylem przeżywania wiary katolickiej, lecz także podejmuje wielkie ryzyko potępienia społecznego. Jednak w XXI wieku, jak Stany Zjednoczone długie i szerokie, seminaria zapełniają młodzi mężczyźni, którzy pragną przyjąć Ewangelię w całej pełni i nie są zainteresowani katolicyzmem w wersji light .

(…) Niepowodzenia katolicyzmu w wersji light stają widoczne już od pewnego czasu i trzeba żywić szczególnego rodzaju arogancję lub po prostu zwykły upór, by nie dostrzegać faktów dotyczących współczesnej sytuacji tego wyznania. Jego „lekkostrawna” wersja może być w stanie zachować przez pewien czas istniejące instytucje, ale nie wykazuje żadnych możliwości ich rozwijania ani, co ważniejsze, przekształcenia ich w byty, które dadzą nowy impuls ewangelizacji i misji.

Sugeruje to, że w niedalekiej przyszłości doprowadzi ona do powstania katolicyzmu w wersji „zero” czy też czegoś, co będzie go niepokojąco przypominało – wyznania, które utraciło wszelkie poważne możliwości misji oraz publicznego świadectwa.

Przykłady tej transformacji można odnaleźć zarówno w Europie, jak i w Ameryce Północnej, w niegdyś tętniących życiem katolickich ośrodkach kulturalnych i społecznościach, takich jak Quebec, Hiszpania, Portugalia i Irlandia.

Społeczeństwa te opisuje się obecnie trafnie jako „postchrześcijańskie”. W kilku zaś wypadkach społeczeństwa „postchrześcijańskie” szybko redukują się do „antychrześcijańskich”, z Kościołem niezdolnym do przeprowadzenia jakiejkolwiek obrony niewinnych przed kulturą śmierci ani do zareagowania na antychrześcijańską propagandę w polityce, kulturze i środkach przekazu, które usiłują wyprzeć go z życia publicznego.

Powtórzmy i podsumujmy: nigdzie na całym świecie nie istnieje żaden przykład katolicyzmu w wersji light , który by spełnił oczekiwania co do jego obietnicy „adekwatności”. W miejscach, gdzie zakaził on Kościoły lokalne, słabnie zarówno zapał ewangeliczny, jak i zdolność wiary do kształtowania społeczeństw. (…)

Lekarstwem na to jest tryskający życiem katolicyzm w wersji pełnej, proponujący przyjaźń z Jezusem Chrystusem oraz włączenie do wspólnoty Jego przyjaciół jako drogę do szczęścia, spełnienia i zbawienia człowieka.

Następny papież musi znać te prawdy i kierować Kościołem w oparciu o nie.

Miłosierdzie i prawda

(…) Żywe części światowego Kościoła ofiarowują zarówno miłosierdzie, jak i prawdę. Jednocześnie uznają, że przejawem największego miłosierdzia, na jakie chrześcijanin może się zdobyć wobec cierpiących czy zbłąkanych dusz, jest zaofiarowanie im prawdy o tym, że w Jezusie Chrystusie napotykamy oblicze miłosiernego Ojca, oraz o nas samych, a więc obraz Ojca witającego powracających synów marnotrawnych, kiedy przyznają, że roztrwonili swoją ludzką godność, oraz tej, że godność człowieka dzięki Chrystusowi wzrasta.

Kiedy papież ukazuje własnym życiem moc Bożego miłosierdzia, uzdalnia katolików do stania się jego narzędziami w świecie.

Następny biskup Rzymu musi żyć i nauczać w taki sposób, aby jasno ukazywać wzajemne relacje miłosierdzia i prawdy, oraz musi to czynić tak, żeby miłosierdzie (często mylone przez świat z będącym celem terapii zapomnieniem) nie przechodziło w sentymentalizm. Miłosierdzie Boże oczyszcza, ale i pociesza, a z biegiem czasu okaże się, że to, co może wydawać się pocieszeniem, nie jest nim naprawdę, jeśli jest oderwane od oczyszczenia.

Rozwój życia chrześcijańskiego jest u każdego człowieka procesem trwającym całe życie, w ramach lekcji obejmującej zarówno prawdę, jak i miłosierdzie. Katolicy przyswajają ją z żywotów świętych, począwszy od historii św. Piotra.

Następny papież musi wykładać tę lekcję gubiącemu się czasem w intymnych relacjach między miłosierdziem a prawdą Kościołowi oraz powinien ukazywać jej sens, świadcząc o Chrystusie własnym ogołoceniem.

Zagubiony klucz

W ciągu dwóch tysiącleci historii Kościoła pojawiali się kaznodzieje i nauczyciele twierdzący, że znaleźli długo zapomniany lub ukryty klucz do Ewangelii, a nawet całego gmachu chrześcijańskiej wiary. Jednak wskutek nadmiernego akcentowania tej czy innej prawdy wiary ci potencjalny reformatorzy w ukryty lub jawny sposób deprecjonowali pozostałe. Czyniąc to, zniekształcali to, co chcieli poprawić, i nie potrafili zreformować tego, co wymagało reformy.

(...) Podobne pokusy występują we współczesnej wspólnocie. Jedną z nich, odgrywającą znaczącą rolę w Ameryce Łacińskiej końca XX wieku, było uznanie za zagubiony klucz do Ewangelii ogłaszania przez Pana sprawiedliwości dla ubogich. Pokusa ta zredukowała kapłanów katolickich z ewangelizatorów i pasterzy do działaczy politycznych.

W trzecim dziesięcioleciu XXI wieku we wspomnianym charakterze jedynie słusznej wykładni często głosi się miłosierdzie Boże. Skłania to niektórych do wyobrażania sobie, że ten przymiot Boga, którego wszyscy potrzebują, można przeciwstawić nauczanym przez Kościół prawdom o tym, co służy sprawiedliwemu życiu i ludzkiemu szczęściu. Rezultatem jest kolejna wersja katolicyzmu light , w której prawdziwe wyzwolenie, polegające na radykalnym nawróceniu do Chrystusa i Ewangelii, zostaje zastąpione pewną formą pociechy.

Kiedy wybrana podstawowa prawda ewangeliczna staje się jedyną, Ewangelia ulega zniekształceniu, a jej głoszenie słabnie. Następny papież musi to rozumieć i musi uczyć Kościół sprzeciwu wobec pokusy upraszczania orędzia ewangelicznego, które to ostatecznie prowadzi do zniekształcającej Dobrą Nowinę redukcji.

Aby głosić Ewangelię i świadczyć o niej w całej pełni, jak również aby ułatwić Kościołowi na całym świecie zrozumienie, że nie można jej przeciwstawiać doktrynie, a miłosierdzia – prawdzie, następny papież musi dostrzec wielkie przemiany, jakie dokonały się w ostatnich dziesięcioleciach w katolickiej teologii moralnej. Zaczyna się ona od błogosławieństw z Kazania na górze (zob. Mt 5,1–11), a więc podanego przez samego Pana opisu tego, co służy szczęściu człowieka. Zatem autentycznemu katolickiemu rozumieniu życia moralnego obcy jest legalizm (…).

Pogłębiona reforma katolickiej teologii moralnej, trwająca od Soboru Watykańskiego II, uczy żywe części światowego Kościoła wykraczania poza legalizm, twardy czy miękki, i przyjmowania etyki opartej na cnotach, w której celem życia moralnego jest dobro i szczęście wieczne. W reformie tej początkiem życia moralnego jest nawrócenie do Chrystusa (…).

Nawrócenie do Pana prowadzi zatem katolika do wniosku, że Bóg przewidział poręcze przydatne podczas wędrówki ku dobru i szczęściu wiecznemu. Znajdują się one w prawie moralnym zapisanym w ludzkim sercu, w tym nadanym ludowi Izraela w Księdze Wyjścia (Wj 20,1–17) oraz w nauczaniu moralnym Kościoła, które wyrasta zarówno z objawienia, jak i rozumu. „Zasady” życia moralnego uzdalniają nas do prowadzenia dobrego życia i ostatecznie doprowadzają do szczęścia wiecznego; nie są arbitralnymi ekspresjami woli Bożej ani dyktatem autorytarnego Kościoła.

(…) Następny papież musi rozumieć tę głęboką reformę katolickiej teologii moralnej i musi uczyć jej owoców Kościół, tak aby katolicy oraz ludzie zgłębiający to wyznanie zaczęli pojmować życie moralne jako osiąganie cnót i wędrówkę ku szczęściu wiecznemu.

Ekodewocja i towarzyszenie

Ostatni nakaz z Mt 28,19–20 poleca przyjaciołom Pana Jezusa, by nauczali wszystkie narody, ucząc je i udzielając im chrztu. Nie zawiera instrukcji dotyczących dialogu czy towarzyszenia. Te ostatnie mogą być użytecznymi narzędziami ułatwiającymi wypełnianie ostatniego nakazu Pana, przydatnymi w pracy duszpasterskiej, zachęcającymi wierzącego do głębszego przyjmowania wyzwalających prawd wiary. Mogą też pomagać chrześcijanom w pełniejszym doświadczaniu miłosierdzia Bożego. Są jednak tylko środkami, nie celami.

Orędownicy katolicyzmu w wersji light często wydają się sobie wyobrażać, że dialog i towarzyszenie są wszystkim, co Kościół może zaofiarować, nawet więcej – wszystkim, co Kościół powinien ofiarowywać. To zredukowanie katolicyzmu do dialogu i towarzyszenia może dla niektórych umysłów być jedyną możliwą katolicką reakcją na coraz bardziej zeświecczone czasy.

Jednak taka redukcja jest wielką klęską katolickiej wyobraźni i zadania stojącego przed wspólnotą wierzących; może być symptomem załamania się nadprzyrodzonej i chrystocentrycznej wiary, którą w efekcie zastąpią inne jej formy.

Jednak ani terapeutycznie ukierunkowana afirmacja zachodniego narcyzmu, ani bezkrytyczne przyjmowanie religijności pogańskiej, ani ekodewocja zogniskowana na kulcie Gai nie mogą zastąpić prawdy o Bogu w Chrystusie, objawionej w Ewangelii. Głoszenie tej prawdy i tej Ewangelii jest celem Kościoła.

Następny papież musi o tym przypomnieć całemu Kościołowi.

– George Weigel

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy

Publikacja za zgodą wydawnictwa. Tytuł i śródtytuły od redakcji. Zdjęcie autora Franco Origlia/Getty Images

George Weigel (ur. 1951) jest amerykańskim pisarzem i publicystą, znawcą Kościoła i Watykanu, działaczem społecznym i polityczny. Autor najlepiej sprzedającej się biografii papieża Jana Pawła II „Świadek nadziei”. Główną część twórczości pisarskiej Weigla zajmują sprawy religii i kultury; jest uważany za pisarza ortodoksyjnego w kwestiach wiary i pod tym względem porównywany do papieża Jana Pawła II i Benedykta XVI.