Jego królestwo miało płynne granice. Trudno też nazwać je w pełni suwerennym: Daniel I Romanowicz pozostawał formalnie jednym z wielu lenników Tatarów. Ale do czasu chrztu Jagiełły i unii krewskiej było najdalej położonym na wschód państwem europejskim, którego władca był namaszczony przez legata papieskiego i które uwzględniane były w wielkich projektach Zachodu: unii kościelnej, krucjat, rozbudowy sieci kościołów i klasztorów.

Początek państwu Daniela dały te same ambicje, co wszystkim bez mała Rurykowiczom, panującym w kilkudziesięciu księstwach, rozciągniętych od Morza Czarnego aż niemal po Białe. Zjednoczyć! Zjednoczyć Ruś z kijowskich czasów! Walki i podjazdy z czasów rozbicia dzielnicowego to naprawdę nic w porównaniu z ambicjami, skrytobójstwami i przewrotami, dokonującymi się w Suzdalu, Kijowie, Nowogrodzie i Haliczu.

A w takich rozgrywkach trzeba sięgać po wsparcie z zewnątrz, brać, jakich się da, sojuszników. I Ruś Wołyńsko-Halicka, którą Daniel rządził ze swojej rezydencji na kredowym wzgórzu w Chełmie, jest tak doskonale środkowoeuropejska, jak tylko mogło być państwo z epoki przednowożytnej, z czasów, gdy jeszcze nie docierały tu wpływy Francji, Habsburgów, Wysokiej Porty, nie mówiąc o Anglii, Moskwie i Rzeszy. Na północy – kunigasowie litewscy. Na zachodzie – rozdrobnione księstwa Korony Polskiej, jak nie Łęczyca, to Kraków lub Sandomierz. Na południu – Węgry.

I to między nimi trzeba było snuć drobną sieć czasowych sojuszów. Szukać wspólnych przeciwników – Jaćwingowie, Pieczyngowie, Tatarzy – lub brać udział w starciach jednych przeciw drugim. Czasem zdarzyła się jakaś naprawdę egzotyczna kombinacja: w 1253 roku Daniel poparł króla Węgier Belę w wojnie o sukcesję austriacką i ramię w ramię z Małopolanami, Węgrami i Piastami z Opola dotarł aż pod Opawę. Ale to była jego najdalsza eskapada na Zachód.

Wielka polityka wkroczyła w jego życie – niestety – na małych, żółtozębych konikach. Z Tatarami Daniel stykał się od czasu „bitwy całej Rusi” nad rzeką Kałką w 1223, kiedy to dostał strzałą w pierś. W 1240 musiał opuścić Kijów, w rok później – salwować się wręcz ucieczką na Węgry. W 1245 musiał uznać zwierzchność Złotej Ordy, a co gorsza – na północy opłacał się Mendogowi.

Ale pozostawał poważnym graczem – bardzo poważnym, bo to przez jego ziemie (a przynajmniej – ziemie do niedawna jego, na których nadal miał wierne sługi i zamki, których szlaki znał) prowadziła droga nad Dniepr, na Krym, i dalej na Wschód. Benedykt Polak, o którym pisaliśmy w Tygodniku kilka tygodni temu, nie przypadkiem właśnie z Danielem spotykał się w Łęczycy i od niego czerpał know how o obyczajach Ordy. Od tego poselstwa zresztą rozpoczęła się korespondencja Daniela z kolejnymi papieżami, montującymi (czy nie bardziej na miejscu byłoby słowo: ścibolącymi) koalicję antytatarską.

Sporo listów zaginęło, nie wiemy, jak wyglądały negocjacje. Ale ich wynik był jednoznaczny: w listopadzie lub grudniu 1253 roku do Drohiczyna nad Bugiem – te bagna! Te nieprzebyte puszcze! Te śniegi! Ci wilcy! – dociera wysłannik, czyli legat papieski Opizo. I nakłada na Danielowe skronie koronę.

Sytuacja bez precedensu: katolicki papież koronuje władcę, który wyznaje prawosławie! Ale ortodoksja obu stron musiała ustąpić przed realiami politycznymi: jeśli ma ruszyć krucjata, na jej czele powinien stanąć król. Skoro król Ludwik Święty może prowadzić swoje zastępy na jednych pohańców – na innych, bardziej skośnookich, powinien prowadzić ich król Daniel Halicki. – Brać, ale nie kwitować! – podsumowałby działania króla Ukrainy inny polityk, czynny jakiś czas później w tych okolicach.

Nic z tej kombinacji nie wyszło. Daniel mógł być sługą dwóch panów, dopóki chańskim baskakiem (namiestnikiem) był słaby Kuremesa. Jego następca, Burundaj, najpierw zażyczył sobie od Daniela wsparcia podczas wyprawy na Litwę, a potem eskalował żądania. W 1262 zażądał konkretu: zburzenia murów Daniłowa, Krzemieńca, Łucka i Lwowa – Lwowa! Perły w koronie, założonego przez króla i nazwanego na cześć ukochanego syna!

I to mu nie wystarczyło, baskakowi przeklętemu: to samo żądanie powtórzył w przypadku Włodzimierza i Chełma. Daniel nie czekał oślepienia – po raz kolejny w swej karierze władcy ruszył na Węgry, szukać pomocy. A Burundaj pustoszył a pustoszył, z Chełma niedaleko już miał do Sandomierza. Zapamiętały ziemie polskie ten drugi najazd Tatarów…

I tyle było królowania, i korony. Zmarł Daniel w 1264, pochowany został w chełmskiej katedrze prawosławnej, która od tego czasu dwakroć płonęła, dwakroć zmieniała denominację (najpierw na unijną, potem na rzymską), a za Augusta Mocnego ostatecznie została rozebrana. Korona? Legenda mówi, że po przekuciu przypadła prawosławnym biskupom przemyskim, ale nie ma na to mocnych dowodów.

Dziedzictwo? Syn Lew Halicki (vel Daniłowicz) panował jeszcze w Chełmie, ale już jako książę, wdając się w kolejne awantury , których nie brakowało podczas jednoczenia ziem piastowskich: to zgłaszał nader wątle uzasadnione pretensje do tronu krakowskiego, to podskubywał Leszka Czarnego (co gorsza, w sojuszu z Tatarami), to antyszambrował z czeskim Wacławem II przeciw Łokietkowi… Niby pisał się „Rex Russiae, dux totius terrae Russiae, Galicie et Ladimirie” – ale czego to nie ma w tytulaturach…

Gdyby Iwaszkiewiczowi się chciało napisać sequel „Czerwonych tarcz”, powinien wziąć za głównego bohatera Króla Daniela I. Ta sama melancholia znad Utraty, promieniejąca na całe uniwersum powieściowe. W „Czerwonych tarczach” nikt nie dorastał marzeń Henryka Sandomierskiego: napatrzywszy się na nadreńskie twierdze i klasztory, skazany był na awantury z braćmi ogryzającymi kości, na wznoszenie mizernych warowni z kruszącego się kamienia, na śmierć w mżawce i błocie.

Czy nie podobny los Daniela? Król Ukrainy, Ludwikowi Świętemu równy, planujący krucjatę od Bugu po Boh – musi użerać się z litewskimi kunigasami, biegać przy strzemieniu pohańca, prosić o pomoc to Konrada Mazowieckiego, to Towtywiłła litewskiego, to Bolesława Wstydliwego, by skończyć niemal jako Daniel bez Ziemi, z grobem kopanym oskardami w chełmskiej kredzie.

Ale za to gdyby Amerykanie wzięli się za nakręcenie filmu o jego synu – zdobyłby dwa Oscary, miliard dolarów wpływów i utrzymywał się na topie przez sześć lat.

A wiecie, jaki miałby tytuł? „Król Lew”.

– Wojciech Stanisławski

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy