Danuta Stenka, Grażyna Barszczewska, Piotr Fronczewski, Krzysztof Kumor, Olaf Lubaszenko, Andrzej Seweryn, Rafał Zawierucha, Dorota Landowska, Paulina Holtz i Grzegorz Damięcki. To aktorzy, którzy wystąpią w cyklu radiowych słuchowisk dla dzieci „Gama i pasażerowie”, poświęconych muzykom i muzyce, który od poniedziałku 14 listopada 2022 emitować będzie Radio dla Ciebie.

Jan Sebastian Bach i Fryderyk Händel tworzyli w jednej epoce, prezentując odmienne style. Choć w prawdziwym życiu nigdy się nie widzieli, ich fikcyjne spotkanie opisał niemiecki muzykolog i krytyk sztuki Paul Barz w dramacie „Kolacja na cztery ręce”. Sztuka ta została wystawiona przez Kazimierza Kutza w Teatrze Telewizji TVP. Roman Wilhelmi zagrał cieszącego się sławą Fryderyka Händla, a Janusz Gajos ubogiego kantora – Jana Sebastiana Bacha. Przedstawienie przeszło do historii jako opowieść o zazdrości i sławie, ale też o odmiennych osobowościach twórczych i stylach wykonawczych.

Czy dziś, choć potrafimy opowiedzieć anegdoty z życia wielkich kompozytorów, rozróżniamy ich kompozycje? Czy dzieci i młodzi ludzie, którzy kończą edukację muzyczną na poziomie szkoły średniej i wchodzą w dorosłość, rozpoznają podstawowe dzieła literatury muzycznej? Na to pytanie niestety nie można udzielić twierdzących odpowiedzi.

Już ponad dekadę temu, pedagog i psycholog muzyki Andrzej Białkowski zwracał uwagę na szczególne zaniedbanie edukacji muzycznej w Polsce i niską efektywność tego typu zajęć. Prowadzone były także badania sprawdzające wiedzę absolwentów szkół średnich, które pokazały, że młodzi ludzie nie tylko nie wykazują się wystarczającą wiedzą na temat wybitnych twórców, ale też nie potrafią skojarzyć nazwiska kompozytora z określonym stylem czy epoką, w której tworzył. Co prawda, wielu uczniów zna utwory polskich twórców takich jak Fryderyk Chopin czy Stanisław Moniuszko, ale rozpoznanie dzieł obcych kompozytorów sprawia im znacznie więcej trudności.

Jest wiele przyczyn takiej sytuacji, jedną z podstawowych jest niestety sam program kształcenia. Lekcje muzyki odbywają się w szkole podstawowej i jedynie w niektórych ogólnokształcących szkołach średnich. Jest to krótki i zwykle niewystarczający czas na to, by przygotować młodych ludzi do samodzielnego korzystania z niezwykłego dorobku kulturalnego.

Ustawa programowa pozwala, by w pierwszych latach nauki lekcje muzyki prowadził albo wykształcony specjalista przedmiotu, albo też wychowawca, prowadzący edukację wczesnoszkolną. Nauczyciele nauczania początkowego nie muszą mieć wykształcenia muzycznego czy kompetencji do prowadzenia tego typu zajęć. Niejednokrotnie zdarza się bowiem, że lekcja muzyki „przegrywa” z polskim czy matematyką i ogranicza się jedynie do wspólnie zaśpiewanej piosenki.

A przecież, jak podkreśla Rafał Majzner , edukacja muzyczna ma do spełnienia wiele ważnych zadań już na najniższych szczeblach edukacji. Badania pokazują bowiem, że na wczesnym etapie rozwoju, zwłaszcza do dziewiątego roku życia dziecko jest najbardziej chłonne, otwarte na odmienne rodzaje muzyki i właśnie poprzez muzykę rozwija swoją wrażliwość i ekspresję.

Z tego właśnie powodu dobrym pomysłem jest powierzenie lekcji muzyki specjalistom. Moje dzieci w szkole podstawowej, nie tylko przynosiły szeroką wiedzę związaną z twórczością najważniejszych kompozytorów polskich i obcych. Nauczyły się też rozpoznawać znaczące pozycje literatury muzycznej jakie jak „Cztery pory roku” Antonio Vivaldiego czy „Karnawał zwierząt” Camille’a Saint-Saënsa.

Na lekcjach muzyki młodsze dzieci tworzyły ilustracje do poszczególnych utworów muzycznych, podczas gdy starsze rozpoznawały portrety kompozytorów, odróżniały poszczególne kompozycje Chopina, odwiedzały Filharmonię Narodową i Teatr Wielki. Tego typu wycieczki organizowane były również w weekendy, choć dla większości nauczycieli jest to przecież dzień wolny od pracy. Takie zaangażowanie w naukę przedmiotu nie jest częste. Wszyscy życzylibyśmy sobie podobnych zajęć, by wychowywać kompetentnych kulturowo i otwartych także na współczesną muzykę odbiorców.

Zajęcia muzyczne z nauczycielem będącym specjalistą od tego przedmiotu są istotne także dlatego, że dają możliwość twórczego rozwoju utalentowanych uczniów. Zdarza się bowiem, że zbyt późno uzdolnione dzieci trafiają do szkół muzycznych, a także innych instytucji oświatowych, gdzie pod okiem wykwalifikowanych specjalistów mogą rozwijać swój talent.

Szkoły średnie mogą Ale nie muszą. wybrać muzykę jako jeden z przedmiotów kształcenia. Zgodnie z rozporządzeniem ministra edukacji narodowej z 30 stycznia 2018 r. muzyka należy do grupy trzech przedmiotów (obok filozofii i plastyki), które mogą być nauczane w klasie pierwszej przez jedną godzinę tygodniowo.

Wcześniej, w roku 1999 przeprowadzona została reforma, która połączyła ze sobą dwa przedmioty: plastykę i muzykę w przedmiot zwany sztuką. Po latach początkowi entuzjaści tego pomysłu zauważyli jego niedostatki, jednak wprowadzenie kolejnych zmian nie polepszyło kształcenia muzycznego.

Obecnie najważniejszym zadaniem programu szkół ponadpodstawowych ma być ukształtowanie świadomych uczestników życia kulturalnego. Nauczanie muzyki służyć ma nie tyle wychowaniu jej wykonawców, ale – w przypadku szkół ogólnokształcących – jest to raczej przygotowaniu jej odbiorców do świadomego uczestnictwa w życiu muzycznym. Warto też by udział w odmiennych przedsięwzięciach muzycznych stał się dla nas stałą częścią naszej codzienności.

W niektórych szkołach ponadpodstawowych, w których nie odbywają się lekcje muzyki powstaje wiele różnorodnych inicjatyw amatorskich. Zakładane są zespoły wokalne i instrumentalne, które nie tylko rozwijają twórczy potencjał młodzieży, ale pełnią też ważne funkcje społeczne, integrują ze sobą uczestników zespołu i sprawiają, że są oni częścią większej społeczności.

Na przykład w warszawskim XXVII Liceum Ogólnokształcącym im. Tadeusza Czackiego uzdolniony artystycznie nauczyciel germanista prowadzi chór amatorski dla uczniów szkoły. Członkowie zespołu spotykają się regularnie po lekcjach, by wspólnie śpiewać. Chór daje uczniom poczucie wspólnoty, pozwala im przełamywać dystans, rozwija ich twórczo i pomaga przezwyciężać własne niedoskonałości. Na rytm pracy zespołu wpływ mają też oczywiście szkolne uroczystości, bo chór towarzyszy wszelkim szkolnym inicjatywom.

W szkole odbywają się także dwie stałe imprezy muzyczne i festiwal teatralny. Muzycznie uzdolnieni uczniowie mają szansę wykorzystać swoje umiejętności, w czasie tych artystycznych zdarzeń. Tworzą i wykonują muzykę do przedstawień, prezentują umiejętności wokalne i gry na instrumencie.

Niejednokrotnie zresztą rozpoczęte w latach szkolnych amatorskie inicjatywy przekształcają się później w profesjonalne zespoły muzyczne. Tak było choćby w przypadku profesjonalnego zespołu wokalnego gospel Sound ’n’ Grace. Jego inicjatorzy byli członkami szkolnego chóru, a po ukończeniu szkoły utworzyli własny profesjonalny zespół wokalny, prowadzący aktywną działalność koncertową.

Tego rodzaju amatorskie inicjatywy są niezwykle cenne, bo pozwalają na rozwój twórczych zamiłowań, który – nawet jeśli nie da konkretnych rezultatów w przyszłości – to rozwija kulturową wrażliwość młodych ludzi. W większości współczesnych szkół brakuje wyposażenia, które sprawiłoby, że lekcje muzyki staną się atrakcyjne. Brakuje też pozalekcyjnych zajęć muzycznych, które dodatkowo mogłyby edukację muzyczną wspomóc.

Ponieważ zdobywaniu wiedzy o sztuce trudno nadać określone granice czy ramy, pomocne okazują się rozmaite publikacje adresowane do młodych odbiorców. Powstają one wokół biografii wybitnych twórców (takim dobrym przykładem jest publikacja Anny Czerwińskiej-Rydel „Moja babcia kocha Chopina”) ale są i takie, które pomagają zrozumieć zjawiska czy pojęcia muzyczne, zwiększają czułość młodych odbiorców, choćby na dźwięki, które tworzą naszą codzienną fonosferę.

Niewątpliwym liderem na rynku wydawniczym odmiennych inicjatyw książkowych dla młodych czytelników jest Polskie Wydawnictwo Muzyczne. W specjalnym cyklu „Małe PWM” oferuje najmłodszym odbiorcom, bajkowe opowieści wprowadzające w świat muzyki. Na podstawie jednego z nich „Gama i pasażerowie” powstał cykl słuchowisk dla dzieci, którego już niedługo będzie można posłuchać w Polskim Radiu dla Ciebie.



Muzyka i dźwięki towarzyszą nam na co dzień, kształtują naszą wrażliwość i sposób postrzegania otaczającego świata. Może zatem zamiast zastanawiać się nad niedostatkami samej edukacji muzycznej, powinniśmy zadbać o wieczór w filharmonii lub operze? Niezwykle trudno jest upowszechniać sztukę, która pozostanie elitarna. Może właśnie dlatego warto edukację muzyczną zacząć... od siebie.

– Monika Kolet ODWIEDŹ I POLUB NAS
Bibliografia:

1) A. Białkowski (2010). „Problemy i wyzwania edukacji muzycznej w Polsce w: A. Białkowski, M. Grusiewicz, M. Michalak (red.), Edukacja muzyczna w Polsce. Diagnozy, debaty, aspiracje. Warszawa.
2) R. Majzner, Wiedza muzyczna absolwentów szkół średnich- kandydatów na nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej , Sosnowiec2018.
3) op.cit.

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy

Gama i pasażerowie

„Radio dla Ciebie" wraz z Polskim Wydawnictwem Muzycznym zrealizowało cykl 12 słuchowisk pt. „Gama i pasażerowie". Emisja na antenie RDC od 14 listopada 2022, 2 razy w tygodniu: w poniedziałki i piątki o godz. 16.20. Powtórki w sobotę i niedzielę o 9.30.

Audycje powstały na kanwie serii książeczek PWM o najwybitniejszych polskich współczesnych muzykach – jej pomysłodawcą (i autorką jednej z opowieści) jest Kalina Cyz. Przygody, historyjki, bajki, zabawne perypetie artystów spisali m.in. Krzysztof Lipka, Remigliusz Grzela, Dorota Kassjanowicz, Zofia Stanecka czy Zbigniew Dmitroca. W słuchowiskach wystąpili wybitni aktorzy: Danuta Stenka, Grażyna Barszczewska, Piotr Fronczewski, Krzysztof Kumor, Olaf Lubaszenko, Andrzej Seweryn, Rafał Zawierucha, Dorota Landowska, Paulina Holtz i Grzegorz Damięcki. Adaptacji i reżyserii podjęły się Aleksandra Głogowska i Anna Skuratowicz.

• 14 listopada 2022: Natalia Fiedorczuk-Cieślak, „Serce musi tańczyć. Historia na dobranoc o Marii Pomianowskiej”
• 18 listopada 2022: Krzysztof Lipka, „Niespodziewana przemiana Marszałka Bimbusa. Co gra w duszy Jerzemu Maksymiukowi”
• 21 listopada 2022: Remigiusz Grzela, „Mała nocna muzyka. Gwiezdne skrzypce Wandy Wiłkomirskiej”
• 25 listopada 2022: Kalina Cyz, „Najdzielniejszy z dziadków. Rzecz o tym, jak poznałem Krzysztofa Pendereckiego”
• 28 listopada 2022: Dorota Kassjanowicz, „EL i płaszcz muzomocy. Bajka-niebajka o Elżbiecie Sikorze”
• 2 grudnia 2022: Zofia Stanecka, „Wiolonczelowe serce. Opowieść o Dominiku Połońskim”
• 5 grudnia 2022: Karolina Kolinek-Siechowicz, „Pan Głos. Opowieść Jerzego Artysza”
• 9 grudnia 2022: Ewa Świerżewska, „Gwiazda w operze. Opowieść o Aleksandrze Kurzak”
• 12 grudnia 2022: Mateusz Kanabrodzki „Księżniczka na ziarnku głosu. Kwiat i rycerz – Ewa Podleś”
• 16 grudnia 2022: Jarosław Mikołajewski, „Krajobraz z burzą. Bajka o Pawle Mykietynie”
• 19 grudnia 2022: Ewa Wojtowska, „Partytura na leśne skrzypce. Wszystkie instrumenty Agnieszki Duczmal”
• 23 grudnia 2022: Zbigniew Dmitroca, „Aga Jaga. Muzyczne przygody Agaty Zubel”