Właśnie gracze 15-osobowego rugby rywalizują we Francji o Puchar Świata. Dotąd to trofeum po trzy razy zdobyły reprezentacje Nowej Zelandii i RPA. Dwa razy Australia i raz Anglia. Rugby, choć narodziło się na Wyspach Brytyjskich, jest zdominowane przez ekipy z drugiej półkuli.

Tym razem jest już sensacja, bo z rozgrywek już w fazie grupowej odpadli Australijczycy. To trochę tak jak ostatnie porażki Niemców na futbolowych mistrzostwach świata. Choć stylem gry naszych zachodnich sąsiadów bardziej przypominają rugbiści z Republiki Południowej Afryki. Nowa Zelandia, to taka Brazylia. Polska jest odległa od światowej czołówki (dużo bardziej niż w piłce nożnej), więc trudno, by te zawody cieszyły się u nas popularnością.

Kibice piłki nożnej narzekają, z rugby nic nie rozumieją i nudzą się w trakcie meczu. Kibice rugby twierdzą, że rozumieją piłkę nożną i właśnie dlatego się nudzą, bo w czasie meczu nic się nie dzieje. Bez wątpienia w rugby nie da się grać na czas tak jak w piłce nożnej. Zasady gry wymuszają aktywność na boisku. Stąd coraz większa popularność tej gry na całym świecie.

Wziął piłkę w ręce

Legenda głosi, że 7 kwietnia 1823 roku pewien młodzieniec i uczeń Rugby School podczas gry w piłkę nożną chwycił ją w dłonie pobiegł z nią znudzony po przodu. Było to naruszenie ówczesnych zasad futbolu, które zezwalały na łapanie piłki w ręce, ale można było z nią biec tylko do tyłu, a grę do przodu można było zaczynać jedynie kopnięciem. Dzisiaj William Webb Ellis ma przed gmachem szkoły swój pomnik i jest uznawany powszechnienie za ojca rugby.

Współcześnie wielu powątpiewa w tę historię, uznając ją wyłącznie za legendę. Według niektórych twierdzeń wszystko miało się zdarzyć rok później. Ellis zmarł w 1876 i już kilka lat po śmierci zaczęto podważać tę legendę. W 1895 roku stowarzyszenie Old Rugbeien Society przeprowadziło w tej sprawie własne dochodzenie. Ale śledztwo niewiele dało, raczej szukano argumentów w wewnętrznym sporze środowiska ówczesnych rugbistów, bowiem w roku tego śledztwa doszło do poważnych podziałów i w końcu do rozłamu na ligę i związek rugby. ODWIEDŹ I POLUB NAS Dziewiętnaste stulecie było okresem, gdyby kształtowały się reguły znanych nam dzisiaj gier sportowych. Był to naturalny proces. Szkoły w krajach europejskich chętnie rywalizowały ze sobą już od średniowiecza. Większość gier ma swoje korzenie właśnie w szkołach. Od szkół zresztą przyjęto funkcjonującą do dzisiaj stylistykę identyfikującą, a więc znane nam herby i barwy klubowe. Barwy klubowe miały wpływ na powstanie elementów stroju sportowego.

Właściwie najprościej można powiedzieć, że są dwa rodzaje gier. W jednych człowiek odbija piłkę lub inny przedmiot własnymi kończynami. I to są takie gry jak piłka nożna, piłka ręczna, koszykówka, rugby i siatkówka. Drugim rodzajem gier są te, w których odbija się piłkę lub jakąś lotkę przy pomocy specjalnego przedmiotu, kija pałki albo rakiety. I to jest baseball, polski palant, hokej na lodzie i trawie, krykiet, tenis ziemny i stołowy, badminton i lacrosse.

Kolejnym elementem, które wpłynęło na rozwój gier sportowych było podłoże używane do rywalizacji. Jeśli to była trawa, to częściej do gry używano ręce, a jeśli to było ono twarde, to grano nogami lub przy pomocy kijów i różnych palet od odbijania. Tak więc to na czym grano, ukształtowało sposób gry. Dobrym przykładem jest koszykówka, która musi mieć twarde podłoże. Podobnie jest z hokejem na lodzie.

Bez europejskiej dominacji

Piłka nożna i rugby trafiły w końcu trawę. W przypadku rugby pozostała kwestii, ilu ma być graczy w jednej drużynie. Na początku stawały naprzeciwko siebie dwie drużyny złożone po dwudziestu zawodników. W 1875 roku Rugby Football Union, czyli cztery lata po pierwszym meczu międzynarodowym, zmniejszono liczbę graczy do piętnastu. I to jest najpopularniejsza odmiana rugby, znana jako rugby union.

Są jeszcze odmiany inne odmiany rugby, ale mniej popularne. Zespoły dwunastoosobowe rywalizują ze sobą w Anglii i Australii. Dziesięcioosobowe w Azji. Szkoci wymyślili rugby siedmioosobowe, które w ostatnich latach zyskało na popularności i weszło od 2016 roku do programu igrzysk olimpijskich.

Na początku dwudziestego wieku na olimpiadach próbowano grać w rugby piętnastoosobowe. Ale w końcu uznano to za błąd i z tego pomysłu się wycofano. Rugby wymaga od zawodników ogromnego wysiłku fizycznego, drużyny na regenerację muszą mieć około tygodnia. Nie da się więc organizować turnieju w krótkim czasie – a olimpiady to tylko 2-3 tygodnie – rozgrywek z wieloma drużynami.

Inaczej z siedmioosobową odmianą. Gra jest szybka, do tego mecze trwają kilkanaście minut, a cały turniej można rozegrać w ciągu jednego dnia. Ponadto odmiana ta cieszy się popularnością wśród kobiet, co nie jest bez znaczenia we współczesnym świecie. Rugby 7 weszło do programu igrzysk i wydaje się, że tam pozostanie. Tym bardziej że sukcesy odnoszą kraje, które nie wyróżniają się w innych dyscyplinach. Gracze Fidżi dwukrotnie wygrali igrzyska. Bo rugby to sport narodowy wielu krajów na Antypodach. Rugby to sport, w którym Europa i Ameryka nie zdominowały tak bardzo reszty świata. Trzykrotnie mistrzami świata byli gracze Południowej Afryki. Trzy razy wygrywała Nowa Zelandia. Dwa razy Australia. I tylko jeden jedyny raz zespół z Europy. W 2003 roku Puchar Świata zdobyła reprezentacja Anglii.

W 1987 roku odbyły się po raz pierwszy rozgrywki o Puchar Świata. Dlaczego tak późno? Jednym z powodów takiej sytuacji była struktura funkcjonowania tego sportu. Przez długie lata był to w ogóle sport amatorski. Potem zawodowstwo wchodziło trochę bocznymi drzwiami. Wreszcie w latach osiemdziesiątych dokonano odpowiednich zmian i postawiono na rozwój tej dyscypliny. Efekt jest taki, że dzisiaj to obok mistrzostw świata w piłce nożnej i igrzysk olimpijskich jedne z najchętniej oglądanych transmisji na świecie.

Rugby i apartheid

Niewątpliwie, jednym z hamulców rozwoju rugby było apartheid w Republice Południowej Afryki i Rodezji (dzisiaj Namibia), a kraje te zawsze były w czołówce tego sportu. Wiele lat temu telewizja BBC w cyklu „Beloved Country” nakręciła odcinek „Black Men Bite”. Akcja rozgrywa się w 1993 roku, kiedy w ramach przełamywaniu podziałów rasowych po raz pierwszy drużyny „białe” zaczęły rywalizować z „czarnymi”. Oglądamy te wydarzenia z perspektywy drużyny „białej”, której szefostwo było inicjatorem tych działań.

W pewnym momencie gracze jadący w autokarze słyszą komunikat o zabójstwie czarnego południowoafrykańskiego komunisty Chrisa Haniego. W RPA wybuchają protesty czarnej ludności. Mimo wahań zostaje podjęta decyzja o kontynuowaniu rozgrywek. Wrze wokół stadionów, wrze na trybunach i wrze na samym boisku. Gra się brutalizuje. W całym państwie dochodzi do samosądów na białej ludności.

W filmie nagrano niezwykłą rozmowę telefoniczną, podczas której trener „białej” drużyny wymienia się informacjami kto ze znajomych został poszkodowany w zamieszkach. Rozmówcy zapewniają, że w przypadku zagrożenia są gotowi bronić się zbrojnie w swoich domach, i z drugiej strony są pewni, iż nie można właśnie teraz przerwać rozgrywek.

Zaledwie dwa lata później w Republice Południowej Afryki, w 1995 roku, odbyły się trzecie z kolei rozgrywki o Puchar Świata. Wygrała je drużyna Springbok, ta nazwa to antylopa, która jest symbolem reprezentacji RPA, pokonując w finale 15:12 Nową Zelandię. Puchar Świata graczom z Południowej Afryki wręczał Nelson Mandela ubrany w reprezentacyjną koszulkę.

Jedna Irlandia

Podobnie jak w piłce nożnej, Wyspy Brytyjskie są w rugby reprezentowane przez Anglię, Walię, Szkocję i Irlandię. Jest jednak bardzo istotna różnica. Nie było i nie ma i nie oddzielnych drużyn Irlandii i Irlandii Północnej. Zawsze jest jedna drużyna irlandzka, choć nie obyła się bez kontrowersji i dramatycznych sytuacji. Siedemdziesiąt lat temu, 27 lutego 1954 roku przed meczem ze Szkocją w Belfaście jedenastu graczy wywodzących się z Republiki Irlandii zaprotestowało przeciwko odegraniu brytyjskiego hymnu „God Save the Queen” („Boże, chroń Królową”). W wyniku tego odtworzono skrócony hymn w wersji znanej jako „The Salute”. Wcześniej był zwyczaj, że w Dublinie grano irlandzki hymn „Amhrán na bhFiann”, a w Belfaście odgrywano brytyjski. Po tej kontrowersji reprezentacja Irlandii przestała grać w Belfaście i powróciła tam dopiero 2007 roku. Zaprzestano też grania brytyjskiego hymnu. W Dublinie grano hymn Republiki Irlandii. Z kolei na meczach wyjazdowych nie wykonywano żadnego hymnu. Od 1995 roku kiedy Irlandczycy grają na wyjeździe odgrywa się specjalnie skomponowany hymn „Ireland’s Call”, a podczas meczów w Dublinie łączy się go z hymn Irlandii.

Podobny problem jest z flagami. Podczas spotkań w Dublinie używa się trójkolorowej flagi Republiki Irlandii. Podczas spotkań wyjazdowych drużyna używa flagi IRFU – irlandzkiej federacji rugby union. Zdarzało się jednak, że drużyna poza Wyspami wychodziła na mecz jednocześnie z flagami Republiki i Ulsteru.

Wykonywanie hymnów w rugby, to szczególny rytuał, szczególnie podczas tzw. meczów domowych. Chyba najbardziej emocjonalne wykonania należą do Szkotów i Walijczyków.

W ostatnich latach Irlandia ma bardzo silną reprezentację. Jest liderem światowego rankingu i największym europejskim faworytem Pucharu Świata. Nadzieje na trofeum ma również Francja, gospodarz turnieju i drużyna, która trzykrotnie przegrywała w finałach. Czy będzie jak prawie zawsze. Czy znowu wygra Nowa Zelandia lub RPA, czy w końcu Europa pokaże na co ja stać?

– Grzegorz Sieczkowski

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy