12 lutego przyjechał do naszego kraju sekretarz stanu USA Mike Pompeo i w przeddzień międzynarodowej konferencji o sytuacji na Bliskim Wschodzie spotkał się z polskim ministrem spraw zagranicznych Jackiem Czaputowiczem. Po rozmowach, na konferencji prasowej Pompeo pomachał kijem. To znaczy przypomniał, że Stany Zjednoczone oczekują od Polski kompleksowego rozwiązania w sprawie zwrotu mienia pożydowskiego. Dla przypomnienia: chodzi o tzw. mienie bezspadkowe, czyli własność obywateli RP, ofiar Holokaustu, którzy nie pozostawili spadkobierców.

Do obozów zagłady Niemcy deportowali całe miasteczka i dzielnice dużych miast zamieszkałe przez polskich Żydów, więc pozostałego po nich mienia nie ma kto dziedziczyć według prawa polskiego i międzynarodowego. Administracja USA zobowiązała się specjalnym aktem wobec diaspory żydowskiej, a szczególnie tej zamieszkałej w Stanach, czyli swoich wyborców, że skłoni Polskę do zwrotu majątku pożydowskiego nie spadkobiercom – bo oni także zginęli wraz z naturalnymi spadkodawcami – a innym, niespokrewnionym Żydom. Ma nastąpić dziedziczenie nie według pokrewieństwa, a narodowości. Postulat taki wysuwają organizacje Żydów amerykańskich mające w swych statutach pomoc ofiarom Holokaustu, upamiętnienie tragedii i antyrasistowską edukację.

Tuż po tym postulacie Mike Pompeo zastosował coś, co wydawało mu się pokazaniem marchewki, poczęstowaniem cukierkiem, czy czymś równie mobilizującym w dziele restytucji mienia pożydowskiego. Sekretarz stanu powiedział: „Stany Zjednoczone nigdy nie zapomną niezłomnego ducha polskiego” i przypomniał zmarłego w grudniu Franka Blaichmana, że był to Amerykanin: „Jeden z żydowskich partyzantów, którzy ryzykowali życiem, przeciwstawiając się nazistowskiej machinie wojennej. Jego życie było świadectwem niezłomności polskiego ducha i oddania amerykańskim ideałom, które mówią, że każdy, kto przykłada się do pracy, może osiągnąć swój cel. Był ucieleśnieniem tego, o czym mówił prezydent Trump podczas swojej wizyty w Polsce w 2017 r. – Polska żyje, Polska się rozwija, Polska zwycięża”.

Czyli Polska i USA mają wspólnego bohatera w walce ze złem w czasie II wojny światowej, a tak się składa, że ów bohater jest Żydem, co powinno motywować Polaków do rozwiązania kwestii podjętej w poprzednim akapicie wystąpienia Mike’a Pompeo.

Trudno się spodziewać, by wszyscy słuchający sekretarza USA wiedzieli, co Frank Blaichman może mieć wspólnego z „niezłomnym duchem polskim”. A co, to Żyd nie może mieć nic wspólnego? Ależ może, są żydowskie groby w Katyniu i na Monte Cassino, ale Blaichmana nikt za bardzo nie kojarzy. Kredyt zaufania należy się do momentu sprawdzenia w pamięci i źródłach.

Frank Blaichman, a właściwie Franciszek Blajchman był w 2007 roku jednym z bohaterów wystawy IPN-owskiej „Twarze kieleckiej bezpieki”, gdzie pokazano jego zdjęcie jako p.o. kierownika Więzień i Obozów Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Kielcach. Porucznik Blaichman (stosujemy pisownię powojenną) był także wywiadowcą UB w Pińsku.

W 1948 roku wyjechał wraz z żoną do Niemiec, a w 1951 na stałe do USA. Po wojnie Blaichman lepiej wyrażał się o Niemcach niż Polakach, choć to Niemcy wymordowali mu całą rodzinę. Twierdzi, że z Polski wygnał go antysemityzm, ale wspomina też, że chciał wychować dzieci w duchu i kulturze żydowskiej, po której w powojennej Polsce nie było już śladu. Winni temu zdają się być świadkowie, nie sprawcy tego stanu rzeczy.

W roku 2010, rok po premierze amerykańskiej, ukazała się w Polsce książka wspomnieniowa Blaichmana „Wolę zginąć walcząc. Wspomnienia z II wojny światowej”. Rozpowszechniało ją wydawnictwo Replika, które na okładce dodało od siebie: „Przeciw nazistom, volksdeutchom i antysemickiej Armii Krajowej”.

Dowiadujemy się, że Blaichman miał 16 lat w chwili wybuchu wojny. W 1942 roku, gdy w Lubelskiem zaczęły się niemieckie deportacje prowincjonalnych gett do obozów, opuścił swoje getto w Kamionce i poszukał schronienia u zaprzyjaźnionego gospodarza. Chłopi, którzy go jakiś czas przechowywali, są Sprawiedliwymi Wśród Narodów Świata.

Następnie utworzył oddział z podobnych sobie uciekinierów z gett i – jak pisze – rozpoczął walkę z nazistami. Jego oddział połączył się z większym podobnym oddziałem i nawiązał kontakty z komunistyczną partyzantką. W 1943 roku towarzysze radzieccy dostarczyli im drogą powietrzną broń i materiały wybuchowe. Wtedy żydowscy partyzanci, często we współpracy z Armią Ludową, mogli walczyć już na szerszą skalę. Stawiali czoła – według słów Blaichmana – doborowym jednostkom Waffen SS i Wehrmachtu wspieranego przez Luftwaffe.

Blaichman w patetycznym, napuszonym stylu opisuje, jak zwycięża w bojach i wymierza sprawiedliwość kolaborantom w okolicznych wsiach. Sytuację w okupowanej Polsce opisywał tak:

W tym czasie w Polsce były cztery partie polityczne posiadające własne oddziały zbrojne: Partia Robotnicza, która rok wcześniej zorganizowała komórki Gwardii Ludowej, następnie przekształconej w Armię Ludową (AL); Partia Chłopska ze swoimi Batalionami Chłopskimi; drapieżczo antysemicka Armia Krajowa (AK); i wykonujące rozkazy nazistów Narodowe Siły Zbrojne (NSZ) o charakterze ultra-nacjonalistycznym, a zarazem skrajnie antysemickim i antykomunistycznym.

Frank Blaichman, bohater łączący trzy narody z restytucją mienia żydowskiego w tle, jest kłopotliwy nawet dla swojego polskiego tłumacza. Kamil Janicki, który na stronie internetowej wydawnictwa robi wszystko, by wybielić swojego autora, jednak zwracał się do niego z pewnymi wątpliwościami, by wreszcie usłyszeć: „Wszystko pamiętam doskonale i nie będę z Panem po raz kolejny prowadzić drugiej wojny światowej!”. Autor zainteresował się też przyczyną „antyżydowskich poglądów” Janickiego i nie zgodził się na jego „Słowo od tłumacza” w książce.

Nie tylko historycy zwrócili uwagę na książkę Blaichmana. Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej złożył już w 2010 roku doniesienie do prokuratury o możliwości popełnienia przez byłego funkcjonariusza Urzędu Bezpieczeństwa zbrodni komunistycznych. Ale Franka Blaichmana do końca życia przepełniała duma z lat wojennych i tuż powojennych.

Ta duma jakimś sposobem przeniknęła do Departamentu Stanu USA, który zdaje się ją podzielać. W Białym Domu zmienia się podobno personel wraz z prezydentem, lecz głowy są umeblowane tak samo. Słowa o „polskich obozach śmierci” Baracka Obamy pisał pewnie kto inny, niż warszawskie wystąpienie Mike’a Pompeo, ale okazuje się to bez znaczenia. A słowa Donalda Trumpa spod Pomnika Powstania Warszawskiego – „Polska żyje, Polska się rozwija, Polska zwycięża” – skojarzone z postacią Franka Blaichmana tworzą efekt ponurej groteski. Jeżeli nie takie były intencje ich autora, to dlaczego padły? Ignorancja, arogancja, niefrasobliwość?

Dzień po wystąpieniu Pompeo amerykańska dziennikarka, relacjonując z Warszawy program wizyty wiceprezydenta Mike’a Pence’a powiedziała, że odwiedzi on warszawskie getto, gdzie „Żydzi walczyli przez miesiąc z polskim i nazistowskim reżimem”. Dlaczego oni nam to robią? Aż się prosi przywołanie mądrości ludowej, która głosi, że jak nie wiadomo o co chodzi, to zawsze chodzi o pieniądze.

Dawniej amerykańskie osobistości oficjalnie trzymały się standardu: Kościuszko i Pułaski. Te postaci nas rzeczywiście łączą. Bohaterowie dwóch narodów, honorowi obywatele USA, tam nagradzani i stojący na pomnikach. Jakąś część swego życia tam walczyli i tam mieszkali, ale to było dawno, w XVIII wieku. Z cywilów mieszkających w Stanach w XIX wieku nadają się Helena Modrzejewska i Ignacy Paderewski. W XX wieku Merian C. Cooper, dzielny lotnik w wojnie polsko-bolszewickiej, później znany producent i reżyser filmowy. Może lepiej niech tak zostanie, bo im bliżej współczesności, tym trudniej znaleźć postaci wielkiego formatu i zarazem łączące Polaków i Amerykanów. No bo nowojorski taksówkarz Tewje Bielski, to chyba raczej nie?

– Krzysztof Zwoliński

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy