Bez kobiet nic by nie było. Nie przetrwalibyśmy

W 2013 roku w ramach V Festiwalu Filmów Dokumentalnych „Niepokorni, niezłomni, wyklęci” odbył się panel poświęcony roli kobiet w konspiracji i opozycji antykomunistycznej. Grażyna Raszkowska była moderatorem dyskusji, którą spisał portal wpolitcye.pl.

Dyskusje toczyły: Weronika Sebastianowicz , prezes Stowarzyszenia Żołnierzy AK Białoruś, Lidia Lwow-Eberle, sanitariuszka V Brygady Wileńskiej AK oraz opozycjonistki z czasu PRL: Grażyna Przybylska-Wendt, Ewa Kubasiewicz, uczestniczka strajku okupacyjnego w Wyższej Szkole Morskiej w grudniu 1981 r.; aresztowana 20 grudnia, w lutym 1982 skazana przez Sąd Marynarki Wojennej w Gdyni na karę 10 lat pozbawienia wolności, Jolanta Wiśniewska , po wprowadzeniu stanu wojennego pozostawała w ukryciu; działała w podziemnych strukturach Armenii RKW Mazowsze oraz Bożena Rybicka-Grzywaczewska , w opozycji od 1977 r.; w sierpniu '80 uczestniczka strajku w Stoczni Gdańskiej; po wprowadzeniu stanu wojennego kilka miesięcy w ukryciu.

Weronika Sebastanowicz: Wtedy, podczas wojny przyszło nam walczyć ramię ramię z mężczyznami. I walczymy do dziś, choć dziś chyba nie o to, czy dzisiaj, czy jutro, czy za rok odzyskamy wolność i naszą ojczyznę. Dzisiaj walczymy o godność człowieka, o godność Polaka, którą się tak bardzo niszczy na naszych Kresach. Ale mamy nadzieję, że z Bożą wolą uda się nam to wywalczyć.

Lidia Lwow-Eberle: W konspiracji byłam od sierpnia 1943 roku do marca 1948 roku. Wraz ze mną w V Brygadzie Wileńskiej AK było nas sześć kobiet. Bo w każdym plutonie była jedna sanitariuszka. Żyłyśmy i walczyłyśmy tak, jak chłopcy, tylko bez broni. Bo myśmy opatrywały rannych i byłyśmy w każdej akcji, którą podejmowali chłopcy. Życie sanitariuszek wyglądało tak, jak chłopaków, ciągle zmienialiśmy miejsce postoju. W 1947 roku było już bardzo ciężko, nia dało się poruszać po terenie. Ja chciałam iść do zakonu, żeby jakoś polepszyć swoje życie. Ja przez pięć lat prawie się nie rozbierałam, rzadko zdejmowało się buty, myłam się, gdzie popadnie. Chodziłam i spałam w tym samym ubraniu. Gdyby trzeba było nadal walczyć o Polskę, to nadal bym walczyła. Może w moim wieku już nie, ale sercem i duszą jestem za Polską. Kocham Polskę!

Grażyna Przybylska-Wendt: Rzeczywiście zostałam wybrana do zarządu krajowego Solidarności jako jedyna kobieta, przyszło mi działać w męskim gronie, zarówno w regionie moim, jak i w komisji krajowej. I powiem, że taryfy ulgowej nie było absolutnie żadnej. Koledzy traktowali mnie po szarmancku, nie powiem, ale jeśli chodzi o działalność, o zakres obowiązków i trudy, jakie ponosiliśmy, to nie było zupełnie żadnej różnicy. Natomiast jeśli chodzi o skalę zaangażowania kobiet, to przynajmniej w moim regionie to było pół na pół. Ale zgadza się także to, co panie powiedziały wcześniej, że zauważalny był podział w obowiązkach, co innego robili mężczyźni, co innego robiły kobiety.

Ewa Kubasiewicz: Kobiet w Solidarności było sporo, choć zawsze jest tak, że kobiety mają dużo obowiązków w domu i bardziej eksponowane stanowiska zajmują mężczyźni. Nie chciałabym żadnego z panów, broń Boże dotknąć, ale wydaje mi się, że w swojej masie kobiety są często jakby odważniejsze. Przepraszam panowie, ale tak mi się wydaje. I widać, że to zaangażowanie kobiet często jest bardzo głębokie, bardzo silne. Najlepszy dowód, że panie działacie jeszcze do tej pory. (…) Kobiety z mojej generacji były dzielne i wspaniałe, robiło się bardzo wiele i także się narażało, ale to narażenie się nie było w ogóle współmierne do tego, czym paniom Eberle i Sebastianowicz groziła ich działalność. Bo i czasy były inne, i więzienia stalinowskie... To w ogóle nie ma porównania. W czasach Solidarności też oczywiście były ofiary, ale to był jednak inny wymiar tej ofiary.

Jolanta Wiśniewska: (..) Jak się ruszało 13 grudnia, to kompletnie nie wiadomo było, czego się człowiek może spodziewać. (…) Przez jakiś czas byłam wiceszefową takiej grupy Armenia, która była swoistą konspiracją w konspiracji. To były różne grupy specjalne, zadania mieliśmy różne. Od rozrzucania ulotek po podrzucanie gwoździ pod jadące samochody ZOMO. Mieliśmy także do robienia podziemne radio. Tam była zdecydowana większość chłopaków, siłą rzeczy, tak się stało ze względu na charakter tej grupy. Bo to była organizacja do zadań specjalnych. Kobiet było mało, to były głównie łączniczki albo panie, które udzielały schronienia konspiratorom. To było bardzo niebezpieczne, esbecja szalała, żeby odkryć takie miejsca i groziły za to wysokie wyroki. To naprawdę wymagało odwagi.

Bożena Rybicka-Grzywaczewska: Ja także chcę podziękować za możliwość siedzenia przy jednym stole z paniami, które walczyły w Armii Krajowej. Gdyby nie ten wzór bezdyskusyjnego patriotyzmu, to nie wiemy, jak by kolejne pokolenia i jakbyśmy my, nieco młodsze działały. Armia Krajowa to dla nas legendarne wzory, postawy. Ja nie odczuwam nigdy tego, że kobiet jest mało. Oczywiście, że mężczyzn zawsze było więcej. Pochodzę z licznej rodziny, miałam czterech braci i jestem nauczona tego, że trzeba walczyć o swoje i równać do mężczyzn w każdej sytuacji. Wydaje mi się jednak, że bez kobiet nic by nie było. Nie przetrwalibyśmy. Ja akurat w stanie wojennym się ukrywałam, ale cała pomoc, która była organizowana dla osób ukrywających się, to przecież były kobiety. Moje siostry, moje koleżanki. Mężczyźni byli albo aresztowani, albo ukrywali się. Mówiono już dzisiaj odwadze kobiet, trudno się licytować, czy kobiety były odważniejsze od mężczyzn, natomiast na pewno wybory kobiet były o wiele bardziej dramatyczne. Z tego względu, że one po prostu często miały dzieci. To były niejednokrotnie heroiczne wybory.

Autorka tekstu, Grażyna Raszkowska (z domu Łętowska) jest dziennikarką. Pod koniec grudnia 1981 roku została internowana. Jako studentka polonistyki była redaktorem naczelnym niezależnego pisma studenckiego „Immunitet”, ukazującego się w Toruniu. Wiceprzewodnicząca Niezależnego Zrzeszania Studentów na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika, współorganizatorka studenckich strajków. Po wprowadzeniu stanu wojennego zabezpieczała materiały wydawnicze, wywożąc je m.in. do Warszawy. Po wyjściu z internowania współdziałała ze środowiskiem podziemnym, m.in. organizując pomoc dla ukrywających się osób.