Jakie będzie mieć konsekwencje „edukacja przez internet”, gdzie 4-6-latki siedzą godzinami przy komputerze, w grupach zajęciowych? Co to znaczy dla rozwoju układu immunologicznego i mikrobiomu (a zatem i mózgu) malucha, że się mu ciągle myje i dezynfekuje ręce? Czy może to doprowadzić do powstania jakichś kompulsywnych zachowań? Internet już był podbijany przez wiralowe filmiki pokazujące dzieci, które naciskają każdy możliwy guzik i następnie „myją” ręce powietrzem, sądząc, że wywołały wypływ mydła czy płynu do dezynfekcji. Czy to jeszcze zabawne, czy już trochę przerażające, że dzieci nakładają maski misiom i lalkom, a nawet, że takie „zabawkowe” maski można kupić przez internet i podarować dziecku dla jego ukochanej Barbie?

Oswoić lęki

Aby było jasne, z punktu widzenia psychologii rozwoju to, że małe dzieci starają się we wszystkim naśladować bliskich sobie dorosłych, że ich dosłownie „małpują”, w tym uczą się myć ręce, jest najzupełniej normalne. Tak powinno być. To podstawowy mechanizm, dzięki któremu dzieci adaptują się do życia społecznego czy zbiorowego, a także – i to ma znaczenie kapitalne – oswajają swoje lęki wewnętrzne.

Czasem tak się zdarza, że dzieci żyją w czasie kryzysu (pamiętam, jak w stanie wojennym bawiliśmy się często w sklep i wszyscy karnie stali w kolejce, a wybrana na drodze wyliczanki lub estymy w grupie sklepowa mówiła nieśmiertelne: „Nie ma i nie wiem, kiedy będzie”), albo wojny (i wtedy bawią się w walki partyzanckie i rozstrzelania, jak bardzo dramatycznie by to nie brzmiało). A czasem zdarzy się im pandemia rozprzestrzeniająca się kropelkowo, wtedy bawią się w zakładanie maski, dezynfekcję rąk i dystans społeczny. Zresztą najczęściej same ze sobą i ewentualnym rodzeństwem, w przedszkolu bowiem realizuje się program i poza wprowadzeniem zwiększonych reżimów sanitarnych, raczej się bawi i uczy cyferek czy literek, jakby nic się nie stało.

Ale może to błąd? Może warto i trzeba dzieciom – na ich poziomie rozumienia zjawisk – dokładnie i systemowo „oswoić” strachy pandemiczne jakimiś konkretnymi zabawami czy zajęciami? Być może. Tylko że czasem te przedszkola trzeba jednak zamknąć. I co wtedy?

Dziś zatem trzeba pilnie myśleć o metodach i środkach zaradczych, opracować programy, przygotować stosownie kadrę. Te dzieci, urodzone w styczniu zeszłego roku, za dwa lata wejdą w bramy przedszkoli, a za lat 6 – szkół. Wtedy z „epidemią popandemicznej dysleksji” będzie sobie ciężko poradzić, jeśli nie pomyślimy o tym wcześniej.

Wstrzymany dotyk świata

Wszystko, co powyżej, odnosi się także do kwestii sensoryczności małych dzieci – ich dotyku. Zdaję sobie sprawę, ile razy powtarzam w miejscach publicznych mojemu niemal 6-letniemu już synowi, by niczego nie dotykał. A to wręcz niezdrowe wskazanie, bo poza dziełami sztuki w muzeach czy innymi rzadkimi i bezcennymi okazami, np. przyrodniczymi, albo jakimiś miejscami wyjątkowo groźnymi, dziecku powinno się pozwolić dotknąć wszystkiego. Bo maluch w ten sposób poznaje świat. I co teraz?

Nie jest wykluczone, że rodzice będą musieli we własnym zakresie pomyśleć o solidnych, regularnie odświeżanych „pudełkach sensorycznych” oraz książeczkach i tablicach sensorycznych (to dość popularne: zszyte różne materiały, faktury i tekstury; drzwiczki, kółka, zębatki, suwaki etc.), a także o większej liczbie zabaw polegających na dotykaniu poznawczym dosłownie wszystkiego w warunkach domu. Takiej rurki, jak ta w tramwaju, zegara, kamienia, cegły, styropianu, błota, gluta, który zrobimy z kleju wikol i stabilizatora z różnymi brokatami czy kolorami w środku. Dotyk zimnego i ciepłego, dotyk szorstkiego i gładkiego. Dotyk skóry, dotyk trawy, dotyk pióra, sierści, drewna etc. Skoro nie pozwalamy dotykać w kościele i autobusie, to musimy gdzieś dziecko tego dotyku nauczyć. I oby to nie był ekran dotykowy, bo chodzi dokładnie o coś przeciwnego.

Dotykamy też po to, aby będąc maluchami wsadzić palce do buzi i… nasz układ odporności uczy się, nabywa doświadczeń i buduje swojego najważniejszego sprzymierzeńca: mikrobiom. Jest dziś elementem immunologicznego (a i neurologicznego) credo, że mikrobiom, czyli te miliardy bakterii i innych drobnoustrojów na ogół pożytecznych, które mamy w swoich jelitach, wyznacza ścieżki, po których będzie się rozwijał człowiek jako całość. A ta przygoda zaczyna się podczas porodu. Przejście przez kanał rodny plus karmienie piersią to podstawowy dar, który mamy dają swojemu nowonarodzonemu dziecku. Pełen przeciwciał ochronnych i bezpiecznych dla niego oraz niezbędnych mu do trawienia bakterii z okolic sutka. I o ile nie zagraża to życiu i zdrowiu ani dziecka, ani mamy, neonatologowie i psychologowie rozwoju są zgodni: nic lepszego natura i medycyna nie wymyśliły dla dziecka.