7 – 21 października w Poznaniu odbywa się 16. Międzynarodowy Konkurs im. Henryka Wieniawskiego. Zmagania 31 uczestników można oglądać na antenach TVP Kultura i TVP Kultura 2. Wiele koncertów dostępnych też będzie w streamingu. Zobacz szczegóły.

Na temat życia kompozytora i wirtuoza skrzypiec Henryka Wieniawskiego krążyło wiele legend. Jedna z nich dotyczyła tytułowej kompozycji – Legendy op. 17. Utwór ten Henryk Wieniawski napisał, by przekonać do siebie zacietrzewionego przyszłego teścia, który nie chciał oddać mu ręki swojej córki Izabeli Hampton. Ponoć wysłuchawszy tego utworu jego serce zmiękło, a Legenda op. 17 należy dziś do tych najchętniej wykonywanych przez wirtuozów skrzypiec. Często wykonuje ją na bis Kaja Danczowska.

Takich baśniowych opowieści związanych z Henrykiem Wieniawskim jest wiele. W końcu żył i tworzył w dobie romantyzmu: epoce wielkich, młodzieńczych zrywów i przekraczania granic utartych przez poprzednie pokolenia.

Cukierek dla Chopina

Jeden z najważniejszych polskich wirtuozów skrzypiec został przyjęty w drodze wyjątku do konserwatorium w Paryżu w wieku ośmiu lat. Tradycyjnie możliwość kształcenia na tej uczelni otrzymywali chłopcy po ukończeniu dwunastego roku życia. Tymczasem Henryk Wieniawski ukończył tę szkołę z najlepszym wynikiem już w wieku lat jedenastu. Otrzymał wówczas złoty medal i skrzypce, które po dziś dzień oglądać można w kolekcji Muzeum Instrumentów Muzycznych w Poznaniu. Skrzypce pochodzą z 1846 roku ze słynnej lutniczej pracowni Gand i charakteryzuje je po dziś niezwykła lekkość w wydobywaniu dźwięków.

Wygrane przez późniejszego kompozytora skrzypce eksponatem wystawienniczym stały się całkiem niedawno – w 2016 roku, przy okazji XV Międzynarodowego Konkursu im. Henryka Wieniawskiego. Przekazaniu instrumentu do zbiorów towarzyszyła prezentacja jego brzmienia, a Celina Kotz – laureatka nagrody publiczności w tymże konkursie – wykonała na nich „Kaprys” Grażyny Bacewicz. Wiemy, że na tych skrzypcach Henryk Wieniawski grał przez kilka lat w czasie paryskiej edukacji, bo zachowały się dokumenty świadczące o tym, że oddawał instrument do pracowni w celu konserwacji.

Jego talent dostrzeżono znacznie wcześniej. Zdolności syna od jego najmłodszych lat pielęgnowała w rodzinnym Lublinie matka Regina. Początkowo sama go uczyła. Jej brat Edward Wolff był pianistą i przyjacielem Fryderyka Chopina. W dzieciństwie dom państwa Wieniawskich odwiedzało wielu twórców, co umożliwiło zarówno Henrykowi, jak i jego braciom twórczy rozwój. Brat Józef był pianistą, Aleksander śpiewakiem, a Julian publicystą i prozaikiem. W kolejnych latach Henryka Wieniawskiego kształcił Jan Hornziel – późniejszy solista Teatru Wielkiego w Warszawie, potem także Stanisław Serwaczyński, solista i koncertmistrz Opery Budapeszteńskiej. Słysząc wiele dobrego od nauczycieli i przyjaciół o nieprawdopodobnym talencie syna, państwo Wieniawscy zdecydowali, by chłopiec kontynuował edukację w Paryżu.

Pobyt w stolicy Francji był dla Henryka Wieniawskiego czasem intensywnej nauki. Początkowo opiekował się nim przyrodni brat Tomasz, który był świeżo upieczonym lekarzem. Potem do Paryża przyjechała matka muzyka wraz z jego młodszym bratem Józefem. Regina Wieniawska pojawiła się niespodziewanie na konkursowym występie Henryka, czym sprawiła mu olbrzymią radość. Zamieszkała z synami i w Paryżu założyła salon artystyczny. Bywali w nim ważni twórcy emigracyjni. Tu gry Henryka Wieniawskiego słuchał zarówno Adam Mickiewicz, jak i Fryderyk Chopin, choć mały Henio poznał wielkiego kompozytora i pianistę nieco wcześniej. Ponoć przy pierwszym spotkaniu wyjął z ust długiego cukierka, którego trzymał w buzi i poczęstował Chopina drugim końcem słodyczy.

Zalążek petersburskiej szkoły skrzypcowej

Jako że Polska była pod zaborami, a Wieniawski urodził się w Lublinie, w Kongresówce połączonej unią personalną z Imperium Rosyjskim, na pobyt w Paryżu otrzymał stypendium od cara Mikołaja I. Dlatego w kolejnych miesiącach po ukończeniu szkoły musiał je odpracować serią koncertów w Petersburgu. Wrócił jednak do Paryża, gdzie podjął studia w dziedzinie kompozycji i ukończył je także z wyróżnieniem w 1850 roku. Wtedy też wraz ze swym bratem Józefem, który był pianistą, rozpoczął działalność koncertową.

Publiczne występy w znacznej mierze wyznaczały ścieżkę jego kariery, bo Wieniawski był tytanem pracy. Prezentował się w wielkich salach koncertowych, ale i w małych prowincjonalnych miejscowościach. Do perfekcji opanował technikę staccato. Grał „lekkim smyczkiem”, porywając zasłuchaną publiczność pochłoniętą melodyjnością jego utworów, jak i opanowaną do perfekcji techniką.

W roku 1860 przyjął funkcję pierwszego skrzypka dworu carskiego i solisty Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego. Jednocześnie w tzw. klasach muzycznych Towarzystwa uczył gry na skrzypcach. Tu w czasie kilku lat intensywnej pracy pedagogicznej stworzył zalążek petersburskiej szkoły skrzypcowej. Jako nadworny skrzypek cara nie mógł koncertować na co dzień, ale zawsze na publicznych występach spędzał swoje pracowite wakacje. Wtedy też niejednokrotnie występował w modnych kurortach, takich jak Baden-Baden czy Wiesbaden.

W Wilnie słyszał jego występy Stanisław Moniuszko. A kiedy wraz z Antonem Rubinsteinem udał się na tournée po Stanach Zjednoczonych, podziwiała go Helena Modrzejewska.

Wieniawski był niemal wszędzie: po koncertach w Rosji odwiedził Anglię, Francję, Niemcy czy Skandynawię. W Turcji występował przed samym sułtanem. Wykonał ponoć wówczas 22 utwory, a część z nich z olbrzymim nowofundlandczykiem, wspartym na jego ramionach. Był zresztą ulubieńcem władców, którzy z dużą przyjemnością obdarzali go rozmaitymi odznaczeniami i orderami.

Zwykle otrzymywał znaczne wynagrodzenie za swoje występy, ale skłonność do hazardu szybko pozbawiała go ciężko zarobionego honorarium. Szczęśliwie założył rodzinę, a ukochana żona Izabela Hampton urodziła mu pięcioro dzieci. Niestety osierocił je – w Moskwie, w roku 1880 zmarł na serce, mając zaledwie 45 lat.

Ostatnie lata życia były dla niego dość trudne. Otyłość i problemy z sercem nie pozwalały mu pracować tyle, ile by chciał. Z powodu przeszkód fizycznych i zdrowotnych koncertował wtedy na siedząco.

Jego wirtuozeria i niezwykłe kompozycje pozostały w pamięci potomnych. W roku 1935, w setną rocznicę jego urodzin, z inicjatywy bratanka skrzypka Adama Wieniawskiego powołano w Warszawie I Międzynarodowy Konkurs imienia Henryka Wieniawskiego, dedykowany młodym skrzypkom do 30. roku życia. Organizatorem konkursu było Warszawskie Towarzystwo Muzyczne. Choć od początku miał odbywać się co pięć lat, wojna i okupacja pokrzyżowały te plany. Kolejny konkurs zorganizowano dopiero w roku 1952, ale w Poznaniu i od tamtej pory odbywa się tam cyklicznie co pięć lat. Pieczę nad konkursem przejęło Towarzystwo Przyjaciół im. Henryka Wieniawskiego.

Przez lata trwania konkursu doceniono wielu wybitnych wirtuozów skrzypiec. Byli to m. in. Grażyna Bacewicz, Wanda Wiłkomirska, Krzysztof Jakowicz, Kaja Danczowska czy Bartłomiej Nizioł. Już 7 października 2022 roku rozpocznie się 16. Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego w Poznaniu. Zobaczymy, kto tym razem zostanie jego laureatem i godnym następcą słynnego patrona.

– Monika Kolet

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy

Zmagania 31 uczestników 16. Międzynarodowego Konkursu im. Henryka Wieniawskiego można oglądać na antenach TVP Kultura i TVP Kultura 2. Wiele koncertów dostępnych też będzie w streamingu. Szczegóły:

Koncert Inauguracyjny
7 października, godz. 19
live: TVP Kultura i TVP Kultura 2

I etap: 8 – 11 października
live: TVP Kultura 2 (streaming internetowy)

Ogłoszenie wyników I etapu: 11 października, TVP Kultura 2, ok. 23:30.
Podsumowanie I etapu: 12 października, wieczorna retransmisja w TVP Kultura.

The Best Of: 13 października

Występy uczestników I etapu, którzy zakwalifikowali się dalej. Emisja programu po południu w TVP Kultura.

II etap: 12 – 16 października

Część 1 (skrzypce / fortepian): 12-13.10., live: TVP Kultura 2; retransmisje: TVP Kultura 14, 15 i 16.10. rano.
Część 2 (skrzypce / orkiestra kameralna): 14-16 października, live: TVP Kultura i TVP Kultura 2.

Ogłoszenie wyników II etapu: 16 października, TVP Kultura i TVP Kultura 2, o godz. 23:30.
Podsumowanie II etapu: 17 października, wieczorne studio TVP Kultura, live: TVP Kultura oraz TVP Kultura 2.

III etap: 18 – 20 października

Finały z orkiestrą symfoniczną: 18-20 października, live: TVP Kultura i TVP Kultura 2.

NOC Z WIENIAWSKIM, 20 października w godz. 20:30 – 1:00, live: TVP Kultura i TVP Kultura 2.
Ogłoszenie wyników Konkursu około 23:30 / 24:00.

Gala i Koncert Laureatów: 21 października

Transmisja w godz. 18.45 – 22.15, live: TVP Kultura i TVP Kultura 2.

wróć