Pierwszym prezesem nowego PZPN został ówczesny prezes Cracovii dr Edward Cetnarowski, który rządził krakowskim klubem od 1919 aż do 1932 roku, a prywatnie był lekarzem ginekologiem. Polską federacją kierował z kolei do 1928 roku, kiedy to siedzibę związku postanowiono przenieść z Krakowa do Warszawy. Zastąpił go generał Władysław Bończa-Uzdowski, ceniony wojskowy, do września 1939 r. dowódca stołecznej 28 Dywizji Piechoty.

Od początku władze PZPN chciały jak najszybciej rozegrać pierwszy mecz międzypaństwowy. Miał to być znak dla Europy i świata, że Polska istnieje już sportowo i chce rywalizować na międzynarodowej arenie.

Olimpijski debiut?

Wiosną 1920 roku Polski Komitet Olimpijski został przyjęty w poczet członków MKOl, a to otworzyło przed naszymi sportowcami drogę do występu na igrzyskach olimpijskich w belgijskiej Antwerpii. To tam miała zadebiutować piłkarska reprezentacja i wydawało się, że nic temu nie przeszkodzi.

Organizatorzy potwierdzili nawet udział Polski, a nasza drużyna wzięła udział w losowaniu I rundy piłkarskiego turnieju olimpijskiego. 28 sierpnia 1920 mieliśmy zmierzyć się z gospodarzami igrzysk – Belgami.

Niestety, jak wszyscy wiemy, plany te przerwała inwazja wojsk sowieckich na naszą ojczyznę. Gdy w Antwerpii płonął już olimpijski znicz, wojska agresora podchodziły pod Warszawę, gdzie miał miejsce słynny Cud nad Wisłą i odparcie wroga.

Z powodu tych wydarzeń odwołano wyjazd na igrzyska, ale też nie dokończono pierwszych mistrzostw Polski, które od wiosny trwały już w pięciu piłkarskich okręgach. Ich mistrzowie mieli jesienią walczyć o tytuł. Na pierwszy mecz kadry i pierwszego mistrza Polski trzeba było poczekać do 1921 roku.

Pod Wawelem

Wydawało się, że historyczny mecz odbędzie się 3 lipca w Krakowie. Pod Wawel przyjechać miała silna i ceniona w Europie reprezentacja Austrii. Obiecał to rok wcześniej prezes tamtejszego związku piłkarskiego, podczas wizyty w Wiedniu zespołu Cracovii.

Tamtejsi działacze długo zwodzili polskich kolegów, aż w końcu ledwie dwa miesiące przed ustalonym terminem, bez podania przyczyny odwołali swój przyjazd i wybrali się do Skandynawii na mecze ze Szwecją i Finlandią. Prasa wskazywała wtedy, że Polska ma za mało argumentów, aby przekonać inną federację do rozegrania meczu. Europa wciąż jeszcze miała złe zdanie o poziomie futbolu nad Wisłą.

Oferta Bratanków

Jednak w tym samym czasie, gdy Austriacy zwodzili Polaków, wiosną 1921 roku, propozycję rozegrania spotkania złożyli nam Węgrzy. Mówiło się wtedy, że Madziarzy nie zapraszają Polaków z powodu ich klasy sportowej, tylko jest to po prostu przyjacielski gest. Był w ich zaproszeniu jednak pewien szkopuł: mecz miałby się odbyć w Budapeszcie w... Boże Narodzenie.

To wprawiło w konsternację działaczy nad Wisłą, którzy natychmiast poprosili, aby mecz przesunąć co najmniej na listopad, a jeśli nie ma takiej możliwości, to na wiosnę 1922 roku. Podnoszono w liście, że sezon jesienny, z uwagi na klimat, kończy się u nas właśnie w listopadzie, a gdyby Węgrzy obstawiali przy Bożym Narodzeniu, „polska drużyna nie mogłaby sportu polskiego godnie reprezentować” – pisał PZPN.

Sesja zdjęciowa polskiej reprezentacji w strojach sprzed kilkudziesięciu lat. Źródło: Facebook/Łączy nas piłka.

Odpowiedź z Budapesztu długo nie nadchodziła i grudniowe spotkanie stanęło pod znakiem zapytania. Wiele zmieniły jednak wydarzenia, które miały miejsce w październiku. Okazało się, że węgierscy działacze celowo zwlekali z ostateczną decyzją, bo chcieli najpierw zobaczyć, jaki poziom prezentują polscy zawodnicy.

Mecze z mistrzami

Okazją był przyjazd do Budapesztu świeżo upieczonego, pierwszego mistrza Polski – Cracovii. Po 24-godzinnej podróży i aż siedmiu przesiadkach krakusi mieli rozegrać nad Dunajem dwa mecze dzień po dniu z dwoma najlepszymi tamtejszymi klubami: Ferencvarosem i MTK.

Obydwa sekcje piłkarskie powołały do życia już w 1901 roku (Cracovia powstała w 1906) i miały za sobą kilkadziesiąt meczów na międzynarodowej arenie. Ferencvaros to obecnie najbardziej utytułowany klub w dziejach Węgier, 29-krotny mistrz kraju. MTK to z kolei drugi z wielkich, 23-krotny czempion, który na przełomie lat 10. i 20. zdominował węgierską piłkę i zostawił rywali daleko z tyłu.

Węgierscy działacze tak mocno nie doceniali klasy sportowej Polaków, że pozwolili sobie nawet na spory afront względem prezesa PZPN. Gdy przed meczami Cracovii zaproszono doktora Cetnarowskiego na spotkanie z przedstawicielami miejscowej federacji, jeden z działaczy miał mu powiedzieć, że „Polacy zdadzą egzamin, czy potrafią grać”. A inny dodał, że „prawdopodobnie egzamin ten wypadnie tak źle, jak zła jest wasza waluta”.

Dawid z Goliatem

Cracovia skazywana była na pożarcie, ale i tu stał się cud. W pierwszym meczu, z Ferencvarosem, nie widać było różnicy klas między obiema drużynami, bo piłkarze rywalizowali jak równy z równym. Goście z Polski zyskali ambitną grą sympatię publiczności. Owacyjnie przyjmowany był m.in. lider gości – legendarny Józef Kałuża, który został kopnięty w głowę przez przeciwnika i musiał grać lekko zamroczony, z bandażem na głowie.

Gdy wydawało się, że spotkanie zakończy się remisem, nad boiskiem zapanowały ciemności, bo dzień był już krótki, a stadion nie posiadał oświetlenia. To właśnie przez to bramkarz Pasów, na pięć minut przed końcem, źle obliczył odległość do napastnika, który strzelił gola. Węgierski zespół wygrał 1:0, ale więcej mówiło się o doskonałej postawie Polaków.

Polska sensacja

Jeszcze lepiej było dzień później, z teoretycznie silniejszym rywalem, mistrzem Węgier. Mecz z MTK Budapeszt był także bardzo wyrównany, a w końcówce starcia gospodarze ewidentnie opadli z sił i to Cracovia była bliska strzelenia gola. Remis 0:0 uznano za sensację. MTK pierwszy raz od trzech lat nie wygrał meczu u siebie z zagranicznym rywalem.

Wynik odbił się echem w całej Europie. Gdy austriaccy dziennikarze przekazywali relację ze spotkania do Wiednia, uznano to za żart i domagano się prawdziwego rezultatu.

Miejscowe gazety nie kryły zachwytu. „Polski sport footballowy zaczyna się bardzo szybko rozwijać” – donosił dziennik „Sportlap”. „Gdyby ktoś przed meczem odważył się powiedzieć, że Cracovia uzyska remis, nie tylko by go wyśmiano, ale i uznano za szaleńca. W przyszłości będziemy musieli liczyć się poważnie z polską piłką nożną” – dodawano.

Będzie rewanż

Ton zmienili również węgierscy działacze, którzy od razu zatwierdzili nowy termin meczu z Polską – 18 grudnia. Zaproponowali także rozegranie rewanżu, który miałby się odbyć wiosną w Krakowie.

Można było zatem skupić się na przygotowaniach. PZPN ustalił, że piłkarze spotkają się 11 listopada w Krakowie na zgrupowaniu, a dwa dni później, podzieleni na zespoły „A” i „B”, rozegrają wewnętrzny sparing.

Kto miał wystąpić? Zawodników wybierał Wydział Gier PZPN. Można zatem uznać, że pierwszym selekcjonerem został kpt. Józef Szkolnikowski, przewodniczący Wydziału Gier. Nie był jednak trenerem, bo tę funkcję pełnił w pierwszym meczu Imre Pozsonyi, szkoleniowiec Cracovii, z którą zdobył mistrzostwo. Węgier wyjechał potem do Katalonii i wywalczył Puchar Hiszpanii ze słynną Barceloną.

Ostatecznie trening, zaplanowany na 11 listopada, nie doszedł do skutku i piłkarze, reprezentujący drużyny z pięciu różnych okręgów (były to Cracovia, Wisła Kraków, Pogoń Lwów, Polonia Warszawa, Warta Poznań, Jutrzenka Kraków i Makkabi Kraków), pierwszy raz zagrali ze sobą dwa dni później. Wewnętrzny sparing miał służyć poznaniu się i pomóc w wytypowaniu pierwszej jedenastki.

Na oblodzonym i ośnieżonym placu gry nie można było w pełni pokazać swojej techniki, ale w ocenie dziennikarzy wszyscy zaprezentowali się obiecująco. Zespół „A” pokonał 4:1 zespół „B”.

Pierwsi kadrowicze

Ostatecznie 28 listopada Wydział Gier PZPN zatwierdził, że z Węgrami zagra następujący skład: bramkarz Jan Loth (Polonia) – Ludwik Gintel (Cracovia), Artur Marczewski (Polonia) – Zdzisław Styczeń (Cracovia), Stanisław Cikowski (Cracovia), kapitan Tadeusz Synowiec (Cracovia) – Stanisław Mielech (Cracovia), Wacław Kuchar (Pogoń), Józef Kałuża (Cracovia), Marian Einbacher (Warta) i Leon Sperling (Cracovia). Jak widać, w jedenastce znalazło się aż siedmiu graczy „Pasów”.

Zdecydowano także, że na początku grudnia odbędzie się w Krakowie kolejne zgrupowanie. Tu doszło do małego zamieszania, bo aż ośmiu powołanych graczy, m.in. Kałuża, nie stawiło się w wyznaczonym terminie, przez co trzeba było korygować plan zajęć.

4 grudnia polska drużyna pokonała 3:1 reprezentację Bielska, pięć dni później rozgromiła 9:1 reprezentację Lwowa, a 11 grudnia – 7:1 reprezentację Krakowa. Wydawało się, że Polacy są gotowi na stawienie czoła Węgrom.

Wynik na wystawie

Wiele uznania wśród kibiców zdobył tymczasem trener Pozsoyi. Węgier załatwił w swojej ambasadzie, że kibice udający się na mecz do Budapesztu otrzymają wizy węgierskie z 75-procentowym upustem.

„Przegląd Sportowy” z kolei uspokajał czytelników, że o wyniku powiadomi ich jak najszybciej, dzięki łączom telegraficznym z Węgrami. Rezultat miał pojawić się na wystawie fryzjera, niejakiego pana Figla, przy krakowskim Rynku już o godz. 18. w dniu meczu (ten miał się zacząć o 14). Redakcja uruchomiła także specjalny telefon dla czytelników, pod którym mogli poznać szczegóły spotkania.

A Węgrzy uchodzili wtedy za jedną z najmocniejszych drużyn na Starym Kontynencie. Od 1902 do 1921 roku rozegrali w sumie 84 mecze międzypaństwowe, z czego wygrali aż 46. W Budapeszcie przegrali jedynie 7 razy. Dziennikarze wyliczali, że węgierska drużyna już dwukrotnie pokonała Włochów i Francuzów, a z Niemcami na sześć meczów wygrała trzy i tylko raz przegrała. Jedynie Anglicy byli dla nich za mocni.

Długa wyprawa

Dziś podróż z Warszawy do Budapesztu trwa samolotem półtorej godziny. Inaczej było 97 lat temu. Polacy wyjechali do węgierskiej stolicy już 16 grudnia przed południem. Mieli trochę kłopotów na granicy, bo trener zabrał ze sobą pełen kosz żywności dla piłkarzy i celnicy nie bardzo chcieli go z nim wpuścić. Ostatecznie, po interwencji całej drużyny, przymknęli oko na przewożone jedzenie.

Podczas postoju w Żylinie reprezentanci zjedli m.in. sznycel z musztardą i jabłkami, co popili herbatą i piwem. A cała podróż trwała w sumie 36 godzin. Na dworcu czekały na piłkarzy specjalne karoce, które zabrały ich do eleganckiego hotelu Astoria. Była już godzina 1 w nocy, a nazajutrz trzeba było rano wstać i przygotować się do meczu. Nastrój w kadrze nie był przez to zbyt dobry.

Kiepskie humory

W południe biało-czerwoni udali się na Wyspę św. Małgorzaty, gdzie leżał stadion Hungaria, na którym swoje mecze rozgrywał MTK. Okazało się, że Kałuża ma gorączkę, a Gintel bóle żołądka.

Piłkarzy nie poderwała też przemowa trenera. „Długo udzielał wskazówek, jak mamy grać. Prosił o postawę ambitną, o grę dżentelmeńską. Przyznaję, że te wskazówki, których było bardzo wiele, i to namawianie do ambitnej gry wzbudziły w drużynie jakiś minorowy nastrój. Wychodziliśmy na boisko ze spuszczonymi głowami” – komentował po latach Wacław Kuchar, cytowany w książce Jacka Bryla.

Polacy zaczęli spotkanie chaotycznie i bojaźliwie, Węgrzy z kolei ruszyli do ataków, a prym w tym wiódł Imre Schlosser (gwiazda zespołu – w 69 meczach strzelił 59 bramek; po zakończeniu kariery został trenerem i m.in. w latach 1924–1925 prowadził Wisłę Kraków). Obrona gości wytrzymała tylko 18 minut. Wtedy Jeno Wiener podał piłkę w pole karne, a w tłoku pod bramką Jeno Szabó (dla którego był to pierwszy i jedyny mecz w kadrze) ograł Artura Marczewskiego i z bliska posłał piłkę do siatki. Bramkarz Jan Loth musnął ją jeszcze palcami, ale na nic się to zdało.

Gest fair play

Niedługo potem Polska mogła wyrównać, jednak wynik nie zmienił się przez zachowanie Wacława Kuchara, które przeszło wręcz do legendy. Polak znalazł się bowiem sam przed bramką rywala, ale gdy mijał bramkarza Károly'ego Zsaka niechcący go uderzył, przez co ten stracił na chwilę przytomność. Gwizdek sędziego milczał, więc napastnik mógł strzelać do pustej bramki. Postanowił jednak zatrzymać się i pomóc rywalowi. Gdy Zsak się ocknął, obrońcy zdążyli wybić piłkę.

Jeszcze przed przerwą powinno być 2:0 dla Węgier, bo gospodarzom przyznano rzut karny. Károly Fogl strzelił jednak nad poprzeczką. A w drugiej połowie Polacy zagrali już odważniej i lepiej. Nie pozwolili już przeciwnikom na strzelenie kolejnych bramek, choć sami też nie pokonali golkipera.

Starcie zakończyło się porażką 0:1, którą okrzyknięto jako spory sukces. Polacy uwierzyli, że mogą rywalizować z najlepszymi jak równy z równym.

Ogółem do wybuchu wojny rozegrali aż 83 spotkania, a okres ten pięknie spiął się klamrą, bo 27 sierpnia 1939 roku zmierzyli się w Warszawie z Węgrami i udało im się ich pokonać pierwszy raz w oficjalnym meczu – 4:2.

A jak potoczyły się losy pierwszych reprezentantów? Bramkarz Jan Loth rozegrał w reprezentacji tylko pięć meczów, ale przeszedł do annałów jako jedyny zawodnik, który trzy razy zrobił to jako bramkarz, a dwa... jako napastnik.

Ludwik Gintel zagrał w kadrze 12 razy. Z obrońcy pod koniec kariery stał się napastnikiem i od razu został królem strzelców ligi w 1928 roku, z 28 golami. Przeżył 73 lata, zmarł dramatycznie: śmiertelnie chory wyskoczył przez okno.

Obrońca Artur Marczewski założył koszulkę z orłem tylko raz. Po zakończeniu kariery został cenionym sędzią. Zdzisław Styczeń rozegrał w kadrze pięć meczów, ale był pierwszym, który zrobił to jako gracz dwóch klubów – Cracovii i Wisły.

Stanisław Cikowski dziewięć razy pojawił się w reprezentacji, jest pierwszym wychowankiem Cracovii w kadrze, a do historii Mistrzostw Polski przeszedł jako pierwszy autor gola z rzutu wolnego. Po skończeniu kariery – lekarz ginekolog.

Tadeusz Synowiec był pierwszym kapitanem kadry, w której zagrał osiem razy. Współtworzył „Przegląd Sportowy”, potem był trenerem kadry w 12 meczach oraz cenionym działaczem.

Stanisław Mielech – tylko dwa mecze w kadrze, po zakończeniu kariery wzięty dziennikarz i autor książek.

Wacław Kuchar to legenda polskiego sportu. Rozegrał 23 mecze w kadrze i jako pierwszy osiągnął taką liczbę. Reprezentant Polski w piłce, lekkiej atletyce, hokeju i łyżwiarstwie szybkim. Pierwszy sportowiec roku w Polsce (1926 rok). Zmarł w 1981 roku i do końca życia był fetowany na wszystkich stadionach.

Józef Kałuża to legenda Cracovii, w kadrze zagrał 16 meczów, w dziesięciu jako kapitan. Na igrzyskach wystąpił jako zawodnik i trener. W 454 meczach zdobył 476 goli.

Marian Einbacher wystąpił w kadrze tylko w jednym meczu, czyli tym z Węgrami. Karierę przerwała mu kontuzja kolana. Był dyrektorem banku, zginął w Auschwitz.

Leon Sperling 16 razy grał w reprezentacji kraju, jako pierwszy grał na najwyższym poziomie klubowym w Polsce dłużej niż 10 lat. Zginął w lwowskim getcie.

– Piotr Wilczarek

Pisząc tekst korzystałem z rocznika „Przeglądu Sportowego” oraz Encyklopedii Piłkarskiej FUJI Andrzeja Gowarzewskiego.

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy