Rozumiem, pojechać na ryby i wyciągnąć z wody stary kalosz. Nawet miecz celtycki z V wieku w stanie dobrze zachowanym. Ale to? Dwóch rybaków z Irlandii Północnej wyciągnęło we wrześniu 2019 roku z jeziora Lough Neagh doskonale zachowane poroże „łosia” sprzed co najmniej 10,5 tys. lat, o rozpiętości łopat 1,8 metra. Ja się pytam: co to za gigantyczny „łoś”, dający się złapać, jak ryba w sieć?!

Panowie Raymond McElroy i Charlie Coyle wyłowili jakieś 800 metrów od brzegu, z głębokości 6 metrów, nienaruszony łeb z porożem imponującego osobnika Megaloceros giganteus. Tenże ostatecznie wyginął bez śladu jakieś 8 tys. lat temu (choć miał się gorzej już od 2 tys. lat wcześniej), u zarania holocenu, czyli epoki geologicznej, w której żyjemy do dziś. Miała wtedy miejsce drastyczna zmiana klimatu, z kilkoma dość gwałtownymi nawrotami zlodowacenia i odwilży, plus katastrofami niebieskimi (walnął meteor albo i dwa, były jakieś przedziwne zjawiska solarne, które ludzie dokumentowali na rysunkach naskalnych, o czym pisałam troszeczkę tu, bo zakończyło to krótki, a dynamiczny rozwój amerykańskiej kultury Clowis 13 tys. lat temu). Ostatecznie jednak nastała miłościwie nam ludziom panująca sytuacja umiarkowana, gdy lodem są skute jedynie bieguny i szczyty górskie, a i te coraz mniej.

Największy jeleń planety spotyka człowieka

My nauczyliśmy się wtedy uprawiać ziemię i zaczęliśmy prowadzić osiadły tryb życia, a wielkie ludy rolnicze (z Anatolii i Iranu) zaczęły swój wielki marsz odpowiednio na zachód i na wschód od swych kolebek, rozprzestrzeniając ten wiekopomny wynalazek po Eurazji. Ów zaś gigantyczny stwór należący do danielowatych po prostu sobie wziął i wymarł. Najpierw przeżywszy na Ziemi spory kawał plejstocenu, bagatela – pół miliona lat.

Należy dodać, że nauka kocha tego „łosia” od dawna, bo już francuski zoolog Georges Cuvier, żyjący na przełomie wieków XVIII i XIX, twórca gałęzi drzewa wiadomości dobrego i złego zwanej paleontologią, wykorzystał jego wielki skamieniały łeb, by udowodnić, że w ogóle miały miejsce wymierania gatunków. I umieścił go w fundamencie dla budowy geologicznej skali czasu[1].

Skoro z rysunków naskalnych wynika, że człowiek plejstoceński, jeszcze łowca-zbieracz w przededniu swej największej kulturowej rewolucji, spotykał „łosia irlandzkiego” i polował na niego, warto być może zapytać, czy nie pomógł temu jeleniowatemu wyginąć. Na marginesie: spotykał go nie tylko na Zielonej Wyspie, choć tam odkryto najwięcej szczątków oraz te najstarsze, opisane naukowo już w 1697 roku, ale także na terenie całej północnej Euroazji oraz północnej Afryki. Wrócę jeszcze do tego, bo nie „łoś” jeden skończył wtedy marnie, i nie tylko jego monstrualne postaci ówcześni artyści uwiecznili w swych grotach, dając do zrozumienia, że choć stwór był wielki, jednak został pokonany i zjedzony.

Wiara Jeana Jakuba Russeau w niepokalane serce pierwotnego, dzikiego człowieka, które zarobaczywiła dopiero cywilizacja, była naiwna wielce, skoro ów plejstoceński „prostaczek” był być może w istocie zdolny wytępić całe gatunki[2]. Coś jak „betlejemski pastuszek” z kolęd, który okazuje się brodatym zbirem po wyroku, bo takie jednostki się trudniły wypasem w czasach ewangelicznych. Tu na marginesie naszych zażartych sporów „ekologicznych”, ostatnio do poziomu kąsania się nawzajem po łydkach – mają one często u podstaw to samo oświeceniowe, a jednak błędne przekonanie wielu z nas.

I jest ono, o czym tu jeszcze będzie, błędne nie tylko z punktu widzenia plejstoceńskich olbrzymów, które przestały oglądać ten najpiękniejszy ze światów, ale także całkiem współczesnych uczonych, zajmujących się egzystującymi obecnie ludami pierwotnymi puszczy Amazońskiej, żyjącymi jako wspólnoty łowiecko-zbierackie – takich jak antropolog, dr Tarzycjusz Buliński. Maleńki cytat o ich myślistwie, żeby nie być gołosłownym[3]:

„Rzetelne książki antropologiczne nie potwierdzają sądu o tubylcach-ekologach. Według nich, Indianie mają wobec świata zewnętrznego postawę łupieżczą, drapieżczą, tzn. próbują jak najmniejszym nakładem sił – i kosztem drugiej strony – osiągnąć pożądany skutek, nie troszcząc się wcale o długofalowe konsekwencje swojego działania. Spójrzmy np. na kwestię myślistwa. W tubylczych wypowiedziach i zachowaniach nie widać troski myśliwego o to, aby nie zabijać zbyt dużo i zbyt okrutnie – nie ma tego «filmowego» szacunku dla ubitej zwierzyny za to, że pozwoliła się ubić. Jest raczej odwrotnie. Indianie zabijają wszystko, co uda im się wytropić i to bez oglądania się na cierpienia zwierzęcia. Jeśli zdobycz jest tylko ranna, to tym lepiej – nie dobija się jej, gdyż konająca się nie psuje i można ją «świeżą» donieść do domu. Co więcej, nie ma tu kalkulacji realnych potrzeb, a stwierdzenia «zostawmy w spokoju tę dziką świnię, niech sobie biega, upolowaliśmy wystarczająco dużo mięsa» – nie mają miejsca. Mięsa jest zawsze za mało”.[4]

2 metry w kłębie, poroże 3,5 metra… Trzeba aż tak?

Wracając jednak do „łosia” z jeziora trzeba zwrócić uwagę, że choć miejscowy północnoirlandzki historyk Pat Grimes powiadomił świat o „imponującym odkryciu”, załączając niezłe zdjęcia, to łeb wyciągnięty z Lough Neagh nie stoi nawet na jednej półce z największymi odkrytymi dotąd, których rozpiętość poroża przekraczała 3,5 metra, a waga 40 kg. To zwierzę w kłębie było na ogół wysokie na ponad 2 metry. Większy jeleniowaty nigdy w dziejach nie biegał po Ziemi.

W jednym ze swych esejów, opublikowanych w Polsce pod zbiorczym tytułem „Niewczesny pogrzeb Darwina”, słynny paleontolog z Harvardu Stephen Jay Gould pyta o sens bycia aż tak ekstremalnym rogaczem. Tu wystarczy odrobina wyobraźni, by zobaczyć to stworzenie niezdolne biec przez las – za wielkie i za rozłożyste na przestrzenie, które pozostawiają drzewa.

No chyba, że to tundra. Jak w ogóle podnieść taki łeb do góry, a przecież czasem trzeba. Jeleniowate mają bowiem poroże do jednej, ale za to ewolucyjnie bardzo istotnej rzeczy – skutecznego seksu. Porożami staczają boje ze swymi rywalami do samicy i tymi samymi porożami jej imponują. Ale że to trzeba aż tak? Z panem Gouldem jeszcze tu porozmawiamy (jak ja musiałam to uczynić w roku 1992 na egzaminie końcowym z zoologii u profesora Tomasza Umińskiego, co było nader przyjemne i bardzo dobrze się skończyło), ale wszystko w swoim czasie.

Problem wielkości organizmu jest ściśle biologiczny i ewolucyjny, więc nie dotyczy wyłącznie „jelenia olbrzymiego”. Zanim zatem pokrótce opowiem, jak Gould to „dziwactwo” tłumaczył na łamach czasopisma „Evolution” już w 1974 roku, wypada, bym na rzecz spojrzała nieco ogólniej. Jak bowiem napisał rodzony brat Aldousa Huxleya (tego od „Nowego wspaniałego świata”), Julian Huxley, biolog i transhumanista, eugenik i internacjonalista z Oxfordu, pierwszy dyrektor UNESCO w historii, zmarły w 1975 roku: „rozmiar jest sam w sobie fascynujący”. Od czego zresztą wychodzi w swym tekście Gould. I bynajmniej nie chodziło mu wyłącznie o rozmiar… stopy. A wyjdziemy sobie w tym wywodzie na spokojnie, tak jak matka ewolucja, od moich ukochanych bakterii.

Zakres wielkości, w jakich występują bakterie, jest doprawdy imponujący. Pojedyncza komórka może mieć średnicę liczoną w nanometrach (to 10 do potęgi -9 metra) i wtedy, podobnie jak wirusy, spokojnie „przełazi” przez standardowe filtry bakteriologiczne o średnicy pora 0,2 mikrometra. Nanobakterie sfotografowali i wyizolowali uczeni z Kaliforni w 2015 roku. Tzw. statystyczny bakteryjny pan Kowalski ma 2, czasem 5 mikrometrów średnicy (mikrometr to 10 do -6 metra). W 1997 roku jednak z dennego osadu u wybrzeży Namibii wyizolowano bakterię siarkową nazwaną Thiomargerita namibiensis, której komórki, umieszczone niczym koraliki na sznurku we wspólnej śluzowej pochewce, są zasadniczo widoczne gołym okiem, bo mają od 0,1 do 0,3 mm średnicy każda (milimetr to 10 do -3 metra).

Podstawowy rachunek wskazuje, że minimum od maksimum oddziela pięć rzędów wielkości. To tak, jakby obok tuwimowych Panów Maluśkiewiczów mierzących 1 cm żyli wśród ludzi olbrzymi, wysocy na kilometr. Ale tak to tylko w bajkach bywa. Nano-maluchy mają problem z opanowaniem lepkości wewnątrz komórki, bo w tej porażająco mikroskopijnej objętości muszą upakować ok. miliona par zasad DNA – tak długi jest ich genom. A DNA jest bardzo lepki. Jakieś białka się tam muszą też zmieścić, a te wiadomo, jak w jajku – gęste są i ciągną się, jakieś cukry, jakieś tłuszcze… Mało miejsca na różnorodne i przeciwstawne procesy życiowe. Dlatego taka miniaturyzacja imponuje biochemikom.

Zasada zaś zostania wielkoludem jest do objęcia rozumem i powiada, że każda komórka żywa (przyjmijmy dla uproszczenia, że ma kształt kuli) musi przez swą powierzchnię (rosnącą z kwadratem promienia) wyżywić i odtruć swoją objętość (która rośnie z sześcianem promienia). Każdy kolejny mikrometr średnicy oznacza zatem wielokrotnie większe obciążenie dla transportu błonowego lub konieczność jakiś tricków. Dlatego królują średniacy o promieniu 1-2 mikrometry. Namibijska siarkowa perła (bo tak się tłumaczy prześliczną nazwa największej bakterii na świecie) „wymyśliła” taki myk, że cała jej cytoplazma znajduje się w cieniusieńkiej, mikronowej grubości warstewce tuż pod błoną komórkową. Resztę zaś jej objętości stanowi gigantyczna gazowa kula, której nie trzeba żywić ni odtruwać, więc się „nie liczy”. Jest ona bakterii w dodatku niezbędna dla zdolności życia w środowisku niemal tlenowym, co akurat dla niej jest dość toksyczne, bo to bakteria metanogenna.

Dziwne, ale przetrwali nieproporcjonalni

Komórki wyposażone w jądro, takie jak nasze, ludzkie, są średnio dziesięciokrotnie większe od bakteryjnych, ale wykształciły w toku swych dziejów rozbudowany system błon wewnętrznych, tzw. retikulum endoplazmatyczne. Powierzchnia tych błon, a jest ona znaczna, dokłada się do powierzchni błony zewnętrznej w kwestii transportu i odżywiania oraz odtruwania objętości. Oczywiście największym w tym zakresie ewolucyjnym osiągnięciem na poziomie celularnym jest specjalizacja komórek. No i budowanie tkanek, a z nich narządów, a z nich organizmów tak, że już nikt nie jest samotną kulką. Tak, organizm może się rozrosnąć, a im odporniejszy i jednocześnie zapewniający wzrost będzie jego szkielet, tym bardziej.

Dlatego bezkręgowce, pozbawione szkieletu całkowicie lub też ograniczone szkieletem zewnętrznym (np. chitynowym pancerzykiem, jak owady) nie będą nigdy wielkie jak słoń. Wyjątkiem są tu głowonogi, ale ich wewnętrzna szczątkowa muszla działa w istocie jak szkielet wewnętrzny. Z kolei rośliny rządzą się tu nieco innymi prawami. Rosną, dopóki im nie zamrze merystem wierzchołkowy, czyli taka grudka komórek, które całe życie nic innego nie robią, tylko się dzielą. I to może trwać nawet niemal 10 tys. lat, jak u tego świerku odkrytego w Szwecji w 2004 roku. Jest czas, by piąć się w górę i jest sztywność – rośliny drzewiaste i wieloletnie mają zatem, na logikę, większe szanse na gigantyzm niż zielone i jednoroczne.

Ogólnie jest też tak, że w naturze królują proporcje. Teoria, wielce na faktach oparta, opisująca zjawisko zgodności rozmiarów z kształtem, anatomią i fizjologią zwierzęcia, nosi nazwę allometrii. Jednym z tych, którzy mocno ją rozwinęli, był wspomniany wcześniej Julian Huxley. Upraszczając mocno działanie stosowanej w tego typu kalkulacjach matematyce i statystyce, chodzi o to, by właściwie oceniać wielkość całego organizmu na podstawie posiadania tylko fragmentarycznej wiedzy o jego szkielecie. Lub na odwrót: przewidywać, jak wielki może być „dodatek” do ciała – typu kończyny, poroże, ogon – na podstawie znajomości rozmiaru ciała.

W tym wszystkim sporo jest analizy porównawczej i inżynierii. Dzięki niej w allometrii króluje „prawo potęgi”, gdzie powiększenie się rozmiaru A wiąże się z rosnącym do potęgi rozmiarem B. Wzrostem rządzi zatem funkcja ekspotencjalna, kwestia jest jedynie, jaka to potęga. Prosto rzekłszy, niewielka zmiana np. masywności kręgów szyjnych (tu ciekawostka, bo cechą taksonomiczną ssaków jest liczba 7 – siedem kręgów szyjnych; tyle jest ich tak u żyrafy, jak i u delfina) wiąże się ze sporą zmianą np. dopuszczalnej przez naturę wielkości siekaczy – patrz: słoń.

Skoro podstawowe zasady ogólne dotyczące rozmiaru w świecie bakterii i organizmów jądrowych już za nami, wróćmy do irlandzkiego „łosia”, który w istocie jest kuzynem daniela, nie łosia. Stworzenie to bowiem miało być młotem na Darwina właśnie w kwestii swego gigantyzmu i rozpiętości łopat, a wyszło, jak zwykle. Czyli Darwin przetrwał młotkowanie. I tu Stephen Jay Gould buduje argumentację, co następuje, a zbadał temat osobiście. Pomierzył 79 dobrze zachowanych czaszek giganta, w celu odpowiedzi na dwa podstawowe pytania[5]. Po pierwsze, czy Megaloceros, ze swym maksymalnym rozmiarem ciała, leży na linii ekstrapolowanej dla allometrii: rozmiar vs. poroże, wyprowadzonej dla znacznie mniejszych jeleniowatych? Po drugie, czy wewnątrzgatunkowa różnorodność obserwowana wśród dorosłych „łosi irlandzkich” rządzi się zasadą, że im większy osobnik, tym większe jego poroże?

Gould stwierdził, że w obu przypadkach odpowiedź brzmi: TAK. Prosto rzekłszy, Megaloceros miał łopaty poroża tak wielkie, jak wynika wprost z jego rozmiaru. Ani za duże, ani za małe. To nie łeb, którego nie dało się podnieść, ani łopaty, co zahaczały o drzewa, stały się tu przyczyną wymarcia. Zaś selekcja działała przez setki tysięcy lat, promując powiększanie się rozmiarów ciała irlandzkiego „łosia”. A że łoś bez cudzysłowu ma mniejsze poroże… cóż, okazuje się, że to łoś jest mało proporcjonalny. Aczkolwiek on przetrwał. Tylko dlaczego?

Tu musi się pojawić dygresja na temat kolejnego – chybionego, jak dziś wiemy – pomysłu na rozumienie ewolucji, czyli lamarckizmu (od nazwiska twórcy tej teorii, francuskiego biologa Jeana Baptiste de Lamarcka), zwanego też ewolucją ortogenetyczną. Chodzi w skrócie o to, że według Darwina EWOLUCJA ZMIERZA DOKĄD ZMIERZA, zaś według Lamarcka, Pierre’a Teilharda de Chardin[6] czy Henriego Bergsona – EWOLUCJA ZMIERZA DO CELU. A celem tym doskonałość, wyrażająca się jako jak największa biologiczna złożoność.

Na marginesie: czy zauważyliście Państwo, że to oznacza, iż uczą nas w tej szkole podobno Darwina, uczą, a i tak myślimy Lamarckiem? I uważamy człowieka, jako bardziej skomplikowanego od ameby (z tym da się polemizować, ale przyjmijmy dla dobra tego wywodu) za doskonalszego. I mamy głowy zapchane tymi piramidami stworzenia, gdzie stoimy na szczycie (wynika z tego nawet nazwa całego rzędu – Primates, czyli Naczelne). Tylko że w naturze nic nie jest doskonałe. Wszystko zaś jest, jakie jest, aż się nie zmieni na drodze mutacji i rekombinacji w coś nieco innego lub nie wymrze. A wszystko za sprawą selekcji.

Ergo: mechanizm ewolucyjny według ortogenezy jest wewnętrzny (to posiadanie lub też nawet świadomość owego celu jest tu napędem), a nie zewnętrzny, jak w darwinizmie (dobór naturalny) [7]. Zatem poroże irlandzkiego „łosia” było maczugą do wymachiwania przed nosem darwinistom przez ewolucjonistów znacznie bardziej „panabożych”, jak de Chardin. Ich zdaniem Megaloceros wyginął, gdyż trend wzrostu jego poroża nie był dostosowany do celu – czyli osiągnięcia doskonałości.

Skoro Gould wziął te skamieniałe szkielety w liczbie 79 i pomierzył, a nikt inny nie zrobił tego przed nim, mnie pozostaje przyjąć (do momentu aż ktoś WYKAŻE, że jest inaczej) iż Megaloceros miał takie poroże, jakie mógł mieć. Wymarł zaś, bo klimat się drastycznie zmienił, a ludzie mieli oszczepy (z wynalazkiem miotacza oszczepów) i łuki. Wymierał zatem tak, jak dziś wymierają na niektórych obszarach niedźwiedzie polarne czy orangutany – bo ginie ich środowisko życia, a brak im plastyczności, niezbędnej, by dostosować się do innego. Gould także wykazał – porównując godowe ruchy głową różnych jeleniowatych – że rozrost poroża Megalocerosa niezmiernie pomagał w skutecznym imponowaniu samicom, więc był selekcjonowany przez dobór naturalny. Wystarczyło, że gigant uniósł głowę prosto, by pokazać, jaki z niego niesamowity samiec – inne jeleniowate muszą się w tym celu sporo nakręcić szyją.

Monstra wśród malizny

Historia paleontologii zaczęła się od „łosia”. Na nim się jednak nie skończyła. Czas na innych wymarłych gigantów fauny plejstoceńskiej (która, choć jest określana megafauną, to i tak nic w porównaniu do wymarłych mezozoicznych gadów). Wśród bowiem żywych, poza wielorybami, słoniami i niedźwiedziami polarnymi, sama, że tak się wyrażę, malizna, a nie to co kiedyś. Oni tu będą robili za ilustrację przyczyn, dla których zwierzęta osiągają – jako gatunki, bo indywidualnie to wiadomo, że zdarzają się anomalie – rozmiary monstrualne. Zmiany bowiem wzrostu mają swoje przyczyny ewolucyjne.

Na początek waran z komodo – monstrum pośród waranów. Wspominałam już o nim w opowieści o smokach. Jest piętnaście razy większy od jakichkolwiek swoich żyjących kuzynów, należących do tego samego rodzaju. Jest przykładem, że na wyspach ewolucja przebiega dziwacznie, a mianowicie według tzw. zasady Fostera. Z jednej strony mamy gigantyzm wyspowy, i tu przykładami są obok smoka z Komodo także wymarłe orły Hassta oraz nieloty moa z Nowej Zelandii, ale też żyjące i dziś na tej wyspie wielkie, reliktowe owady (szarańczaki z rodzaju Deinacrida) zwane weta.



Czy żyjąca nadal, choć już ostatnia ze swego rodzaju, fossa madagaskarska i wiele innych zwierząt. Na przykład olbrzymia gęś Garganornis ballmanni, która dreptała po wyspach Gargano i Scontrone u wybrzeży Italii jakieś 11 do 5 mln lat temu. A wśród, ssaków: gigantyczne owadożerne (rząd Eulipotyphla: ryjówki, jeże, krety na Korsyce, Sardynii i Balearach), gryzonie (jak wspomniany szczur z Teneryfy, ale i myszy polne, nornice i norniki oraz szczury wymarłe na Majorce, Menorce, Jamajce itd.), zajęczaki, a wśród nich mikre niczym chomiki górskie zwierzątka, zwane lokalnie pika, zaś po polsku jakże wdzięcznie – szczekouszkowate. Na Korsyce i Sardynii przedstawiciel tego rodzaju, Prolagus sardus, ważył pół kilo.

Słonie jednak, te większe, przetrwały. W Afryce i w nieco skromniejszym rozmiarze w Azji południowo-wschodniej. Inne wielkie trąbowce, te z rodzaju Stegodon, kuzyni mamutów i słoni indyjskich, wymarły całkiem – tak w swym wariancie kontynentalnym, rozmiarów znaczących, jak i karłowatym, np. na wyspie Flores. Tym ostatnim w postawieniu krzyżyka obok nazwy gatunkowej we wszystkich encyklopediach dopomógł z pewnością lokalny, prehistoryczny, nieoskrobany cywilizacyjnie ani na jotę łowca-zbieracz.

Wyobraźmy sobie też jednak kontynentalne giganty biegające po zalesionych lub trawiastych równinach Ameryki Południowej i Środkowej, jak leniwce, zwłaszcza „wielka bestia” – megaterium (Megatherium). Leniwiec wielkości słonia, który nie wisi sobie na drzewie leniwie, tylko chyba znacznie mniej leniwie biega po ziemi ze sporym, stosownym do masy 5 ton przytupem. Jak stanął na tylnych łapach i podparł się ogonem, to miał wysokość, aczkolwiek nie długość, tyranozaura (ok. 6 m). Jak żarł, to sobie gałęzie zgarniał z drzewa, ale nie gardził też chyba mięsem. Potrafiłby zjeść i niektórzy uczeni twierdzą, iż zjadał, tygrysa szablozębnego, czyli mówiąc poprawnie Smilodona, oraz stworzenie wyglądające jak gigantyczny pancernik, zwane Glyptodonem.

No tylko że… przez okres paleogenu (66-24 mln lat temu) Ameryka Południowa była olbrzymią wyspą, dlatego takie, głównie roślinożerne potwory były w stanie tam wyewoluować ze znacznie bardziej mikrych przodków. Potem, gdy wynurzył się przesmyk panamski, zwierzęta pobiegły w obie strony obu Ameryk, a potem, gdy plejstocen się kończył, megateriony były ulubionym obiektem polowań myśliwych. Zostały być może po prostu wytrzebione, co jak już wspominałam, zasmuciłoby niepomiernie Jana Jakuba Russeau i wielu współczesnych miłośników jego filozofii.

Cały zatem ten plejstoceński świat wyspowych karłów i gigantów oraz gigantów kontynentalnych zginął ok. 10 tys. lat temu z oczu ludzkich. Czasem tylko znacznie później – już w XVIII, XIX i XX wieku, zwłaszcza jeśli to gady z rejonów tropikalnych lub niejadalne ssaki owadożerne czy gryzonie. Wydarzenie nosi nazwę wymierania czwartorzędowego.

Megafaunę – niezdolną do wielkiej plastyczności, bo duży może więcej, ale musi w tym celu duuuuużo jeść – osłabiła znacznie gwałtowna zmiana klimatu na przełomie plejstocenu i holocenu. To wymieranie – bardzo wyjątkowo w dziejach świata – spowodowało brak ekologicznych sukcesorów dla wielu gatunków, które wymarły. Mówiąc wprost, nikt nie zastąpił w Ameryce Południowej gigantycznego leniwca, nikt nie wskoczył w dziurę po nim i nie rozwinął się równie bujnie. Miało zatem miejsce całkowite przesunięcie porządku we wcześniej ustanowionych przez matkę ewolucję relacjach pomiędzy zwierzętami w ich naturalnych habitatach.

Rzecz cała zaczęła się jakieś 130 tys. lat temu, a znacząco przyspieszyła, wręcz zapikowała, 13-8 tys. lat temu. Gdy na arenę dziejów Eurazji, Oceanii i obu Ameryk wszedł w dużej liczbie afrykański[8] człowiek współczesny, aczkolwiek mało jeszcze cywilizowany. Choć zdolny do pozostawienia po sobie jaskiń w Lascaux. Z dużym zatem prawdopodobieństwem, jak twierdzi dziś liczne grono uczonych, człowiek z dzidą, kamieniem i ogniem w rękach walnie przyczynił się do zagłady plejstoceńskich gigantów[9].

Nie potrzebujemy cywilizacji zachodniej i sztucera, by chcieć więcej mięsa, więcej nawet, niż możemy go zjeść. Bardzo bowiem dawno wynaleziono sposoby konserwacji mięsa – od prostego suszenia, przez wędzenie do… kiszenia, zatem z pewnością nic się nie marnowało. I choć to brzmi brutalnie, to nie zmienia faktu, że na przełomie plejstocenu i holocenu my daliśmy sobie populacyjnego i ewolucyjnego „kopa w górę” i nie sądzę, aby był z tej drogi odwrót. Zwłaszcza, że powrót do jaskiń nie gwarantuje żadnego „życia w zgodzie z naturą”, tylko jeszcze bardziej życie w walce z nią, cokolwiek owe uogólnienia by dokładnie nie znaczyły. A leniwca, gdy stał na tylnych łapach wysokiego jak tyranozaur, mamuty, tygrysy szablozębne, gigantyczne „pancerniki” i kangury żywiące się jak pandy oraz sowy zdolne wzlecieć w górę z upolowaną górską kozicą, oglądamy skamieniałe we wzniesionych przez siebie muzeach. I na tym między innymi polega cywilizacja – na budowaniu muzeów.

– Magdalena Kawalec-Segond,
doktor nauk medycznych, biolog molekularny, mikrobiolog, współautorka „Słownika bakterii”

TYGODNIK TVP, ul. Woronicza 17, 00-999 Warszawa. Redakcja i autorzy

Autorka serdecznie dziękuje dr. hab. Tomaszowi Kozłowskiemu, profesorowi UMK w Toruniu z Katedry Archeologii Środowiskowej i Paleoekologii Człowieka za uważną recenzję i krytyczne uwagi do niniejszego tekstu

Przypisy:

1. Cuvier był ponadto twórcą anatomii porównawczej, czyli w skrócie rzecz ujmując – udręczającej nas w liceum tabelki z tymi sercami, mózgami, układami krążenia i oddechowymi od ryb po ssaki. Pozostawał też kreacjonistą! Był twórcą tzw. teorii katastrof, która tłumaczyła m.in. wymieranie gatunków. Zdaniem Cuviera, Bóg stwarzał życie na Ziemi kilka razy, najpierw eliminując te „stare gatunki”.